Buxoro davlat universiteti tarix fakulteti tarix kafedrasi

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi: Yevrosiyo qit'asining janubi-sharqiy qismidagi Hindi-xitoy yarim orolida va qo'shni Malayya arxipelagi orollarida o'ziga xos madaniyatga ega bo'lgan turli elatlar yashaydi. Taxminan 4,6 mln. km² territoriyada hozirda bir necha yirik mustaqil davlatlar joylashgan. Uning aholisi 324 milliondan ortiq. Eng katta yarim orol (jahonda maydoni jihatidan uchinchi o'rinda) hisoblangan Hindi - xitoydagi V'etnam (53 mln.), Laos (3,7 mln.), Kambodja Xalq Respublikasi (4,5 mln.), Birma (32,6 mln.) va Tayland qirolligi (46 mln.) joylashgan. 15 mingdan ortiq orollardan tashkil topgan Malayya arxipelagida esa katta hududni egallagan Indoneziya (148 mln.) va Filippin (45 mln.) Respublikalari, Malayziya Federatsiyasi (13,5 mln.), Singapur Respublikasi (2,4 mln.) kabi davlatlar mavjud.

Janubiy Sharqiy Osiyo mamlakatlari hududlarida paleolit davridayoq insonlar yashashi uchun qulay sharoit bo'lib, mil.av. VIII ming yillikdayoq dehqonchilik paydo bo'lgan. Bu hududlarda yashovchi aholi, avstroosiyo (Mon-kxmer)lar va Avstroneziya xalqlariga (malayyaliklar, yavaliklar) bo'linadi. Xo'jalik taraqqiyoti natijasida mil.av. I ming yillik boshlarida Chekong (Qizil daryo) havzasida Shimoliy-Sharqiy Hindixitoy yarim oroli shimolida Dongshon sivilizatsiyasi shakllandi. Bu madangiyatni Lakvet (v'etnamliklarning ajdodlari bo'lib, Avstroosiyo tilida so'zlashgan)lar yaratganlar. Dongshon sivilizatsiyasida sehr-jodu (magiya) katta ahamiyatga ega bo'lgan.

Miloddan avvalgi X-V asrlarda Irovadi, Menam, Mekong daryolari, Tanlesan ko'li kabi umumdor hududlarda ilk sun'iy sug'orish inshootlari shakllangan. Bambuk shoxlaridan qurilgan chayla uylarda butun boshli urug' istiqomat qilgan. Patriarxal urug'chilikda urug' boshliqlari (lak-tiang) roli oshib borgan.

Dongshonliklar diniy e'tiqodida ajdodlar ruhiga e'tiqod qilish kuchli bo'lib, bu janubiy Xitoy, Hindixitoy va indoneziyaliklarning diniy tasavvurlariga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Buddizmning kirib kelishi bilan Dongshon madaniyati inqirozga uchray boshladi. Dongshon sivilizatsiyasi Hindixitoy yarim oroli va Indoneziya orollari hududiga tarqalib, bu hududlarda dastlabki sivilizatsiyalar va davlatlarning vujudga kelishiga katta ta'sir ko'rsatdi.

Janubiy-Sharqiy Osiyodagi ilk davlatlar haqidagi yozma manbalar deyarli saqlanmagan. Xitoy yilnomalari va Hind manbalarida qisqa, yarim afsonaviy ma'lumotlar mavjud bo'lib, bu hududlardagi ilk davlatlar tarixini asosan arxeologik ma'lumotlar asosida o'rganish mumkin. Arxeologik ma'lumotlardan shu narsa ma'lumki, shimoliy V'etnamda Xongxa (qizil) daryo quyi oqimida mil.av. VII asrda ilk davlat birlashmasi bo'lgan YuE davlati tashkil topadi. Bu davlat strukturasi sodda tuzilishga ega bo'lib, yerga jamoa bo'lib ishlash xo'jalik hayotida ustun mavqega ega bo'lgan.

Ma'lumki, hozirgi davlatlar asosan ikki turga - polietnik (ko'p elatli) va monoetnik (bir elatli) davlatlarga bo'linadi. Aniqlanishicha, sayyoramizda o'zining betakror madaniy va ma'naviy qadriyatlariga ega bo'lgan 1600 dan ortiq etnik guruh yashaydi. Dunyoning haqiqiy boyligi, qadriyatlarini o'zaro ayriboshlash, bir-birini boyitish imkoniyati ana shu xilma-xillikdadir¹.