Buxoro davlat universiteti tairova m. M. Giyazova n. B. Hamidov m. E. Korxona iqtisodiyoti

 

 

 

 

 

Mavzu: KORXONA FAOLIYATINI REJALASHTIRISH VA 

BASHORAT QILISH 

Rejalashtirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yaqin va uzoq 

istiqbol sari ilgari surish, asoslab berish, muayyanlashtirish va izohlab berishni 

ifodalaydi.  

Rejalashtirish korxona tomonidan bajariluvchi vazifalar muayyanlashtirilgan 

rejalarda  o‘z aksini topadi. Bozor iqtisodiyotida reja “yot unsur” yoki “yuqoridan” 

keluvchi buyruq sifatida qabul qilinishi sababli, hozirgi xo‘jalik yuritish faoliyatida 

indikativ  reja  va  prognoz  deb  nomlanuvchi,  lekin  mohiyatiga  ko‘ra 

rejalashtirishning 

barcha 

hollarda 

obyektiv 

zaruriyatini 

tasdiqlovchi 

tushunchalardan  foydalaniladi.  Demak,  rejalashtirish,  jumladan,  indikativ  reja  va 

---

prognoz – bu, korxonalarning xo‘jalik faoliyati uchun mahsulot ishlab chiqarish va 

uni  sotish  uchun  barcha  omillardan  foydalanish  va  tayyorgarlikning  o‘z  vaqtida 

bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lgan qulay sharoitlarni yaratishdir.  

Korxonalar faoliyati va iqtisodiyotda rejalashtirishdan tashqari bashorat qilish ham 

katta  rol  o‘ynaydi.  Bashorat  qilish  xo‘jalik  faoliyati  yurituvchi  subyektning 

istiqbolda  yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan  holatlarni  ilmiy  asoslagan  holda 

avvaldan ko‘ra bilishini ifodalaydi.  

Bashorat  qilish  rejalashtirish  tavsifida  o‘z  aksini  topadi:  ishlab  chiqarish  va 

korxona  iqtisodiy  hayotining  boshqa  jihatlarini  strategik  rejalashtirish  -  o‘rta  va 

uzoq  muddatli  bashoratlar  asosida  hamda  joriy  rejalashtirish  -  qisqa  muddatli 

bashoratlar asosida ishlab chiqiladi.  

Bashorat – bu, korxona, obyekt yoki hodisaning kelajakdagi ahvoli va ularni 

amalga  oshirish  variantlari  va  muddati  to‘g‘risidagi  ilmiy  jihatdan  asoslangan 

mulohazadir.  Bashoratlarni  ishlab  chiqish  jarayoni  bashorat  qilish,  ya'ni  kelajakni 

hozirgi paytdan kelib chiqqan holda oldindan ko‘ra bilish deb ataladi. 

Rejalashtirish  –  qaror  qabul  qilishning  uzluksiz  bir  jarayoni  bo‘lib,  bu 

jarayon  davomida    korxona  faoliyati  va  rivojlanishining  maqsad  va  vazifalari 

atrofda  ro‘y  berayotgan  o‘zgarishlarni  inobatga  olgan  holda  vaqt  bo‘yicha 

aniqlanadi va belgilanadi hamda ularni amalga oshirish uchun resurslar aniqlanadi. 

Mazmuniga  ko‘ra,  rejalashtirish  texnik-iqtisodiy  va  tezkor-ishlab  chiqarish 

turlariga bo‘linadi. 

Texnik-iqtisodiy  rejalashtirish  korxona  faoliyatining  barcha  (iqtisodiy,  texnik, 

ijtimoiy  va hokazo) jihatlarini qamrab oluvchi rejalashtirish turi bo‘lib, asosan bir 

yilga  mo‘ljallangan  iqtisodiy  va  ijtimoiy  rivojlanish  rejasi  shaklida  amalga 

oshiriladi.  

Tezkor-ishlab  chiqarish  rejalashtirish  texnik-iqtisodiy  rejalashtirishning  davomi 

bo‘lib,  korxona  faoliyati  yillik  rejasini  yanada  qisqaroq  muddatga  -  sutka,  o‘n 

kunlik, oyga bo‘lib muayyanlashtirish bilan tavsiflanadi.  

Kalendar  rejalashtirishda  korxona  yillik  rejasida  va  birinchi  o‘rinda  ishlab 

chiqarish  dasturi(mahsulot  tayyorlash  rejasi)ni  o‘n  kunlik,  hafta,  kun  va  smena 

bo‘yicha aniqlashtirish hamda bu ko‘rsatkichlarni bajaruvchilarga yetkazish ko‘zda 

tutilgan. 

Dispecherlashtirish  oylik,  o‘n  kunlik,  kunlik  sutka-smenalik  rejalarni 

bajarishni tezkor boshqarishda ifodalanadi. 

Strategik  rejalashtirish  xo‘jalik  yuritishning  bozor  tizimidagina  vujudga 

kelib,  10-15  yillik  davrni  o‘z  ichiga  oladi.  U  korxona  rahbariyatining  mas'uliyatli 

vazifasi  hisoblanadi  hamda  rivojlanishning  ustivor  yo‘nalishlarini  topish  va 

bozorda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan talabni inobatga olgan holda resurs bilan 

ta'minlashga qaratilgan. 

Qisqa  muddatli  rejalashtirishda  korxona  faoliyati  va  rivojlanishi  1-3  yilga 

mo‘ljallab rejalashtiriladi. 

Bozor  munosabatlarida  raqobatchilikni  kuchaytirish  hamda  xo‘jalik  yuritish  va 

hayotiy  jarayonlar  dinamikasi  hisobiga  joriy  rejalashtirish  amalga  oshirilib,  unga 

choraklarga bo‘lingan yillik rejalar asos qilib olinadi.  

 

---