Buxoro davlat universiteti tairova m. M. Giyazova n. B. Hamidov m. E. Korxona iqtisodiyoti

 

 

11 

“Iqtisodiyot” atamasi birinchi bor Arastu tomonidan kiritilgan.

 

 

12 

Iqtisodiyotning  inson  va  jamiyat  hayotidagi  o’rni  va  ahamiyatiga  o’z 

vaqtida  D.Rikardo  yuqori  baho  berib,  u  insonni  “homo  economicus”  - 

“iqtisodiy odam” deb atagan. 

 

13 

Moddiy  ishlab  chiqarishdan  ajralgan  holdagi  real  iqtisodiyot  mavjud 

emas. 

 

 

 

Mavzu: KORXONA MUSTAQIL XO’JALIK FAOLIYATINI 

YURITUVCHI BOZOR SUBYEKTI 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ma'muriy  buyruqbozlik  xo‘jaligidan  farqli 

o‘laroq iqtisodiy faoliyat markazi barcha iqtisodiyotning asosiy bo‘g‘ini bo‘lmish – 

korxonalar tomoniga siljib o‘tadi. 

Korxona  –  ijtimoiy  ishlab  chiqarishning  bosh  bo‘g‘ini  bo‘lib,  unda  ilmiy 

iqtisodiyotning asosiy iqtisodiy masalalari hal etiladi. 

Korxona  ish  o‘rinlarini  beradi  ish  haqi  to‘laydi  soliqlar  to‘lash  yo‘li  bilan 

davlat va ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishda qatnashadi. 

Aynan  korxonada  mahsulot  ishlab  chiqarish  jarayonlari  va  ishchini  ishlab 

chiqarish vositalari bilan o‘zaro aloqasi amalga oshiriladi. 

Korxona  o‘z  faoliyatini  o‘zi  boshqaradi,  ishlab  chiqarilgan  mahsulotni 

olingan  sof  foydani  soliq  va  boshqa  to‘lovlarni  to‘lagandan  so‘ng  qolgan  qismini 

tasarruf etadi. 

O‘zbekiston  Respublikasi  qonunchiligiga  asosan, 

korxona

  bu  -huquqiy 

shaxs maqomiga ega, mustaql ravishda xo‘jalik faoliyati yurituvchi sub'ekt bo‘lib, 

o‘ziga  tegishli  bo‘lgan  mol-mulkidan  foydalanish  asosida  iste'molchilar 

(xaridorlar)  talabini  qondirish  va  daromad  (foyda)  olish  maqsadida  mahsulot  (ish, 

xizmat) ishlab chiqaradi va sotadi yoki ayirboshlaydi. 

---

Qaysi  tarmoqqa  qarashliligiga  ko‘ra  korxonalar  ishlab  chiqarish  va  noishlab 

chiqarish  (mashinasozlik,  ko‘mir  qazib  chiqarish,  sug‘urta  va  hokazo)  sohalariga 

mansub bo‘lishi mumkin. 

Ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  turi  va  ko‘rinishiga  ko‘ra,  korxonalar  sanoat, 

qishloq xo‘jaligi, transport, moliya-kredit va boshqalarga bo‘linadi. 

Texnologik  umumiyligiga  ko‘ra,  korxonalar    ishlab  chiqarish  jarayonini  uzluksiz 

va  diskret  ravishda,  kimyoviy  yoki  mexanik  jarayonlarning  ustunligi  asosida 

yurituvchilarga bo‘linadi. 

Tayyor  mahsulotning  maqsadlariga  ko‘ra, barcha korxonalar ikkita katta guruhga 

bo‘linadi:  ishlab  chiqarish  vositalarini  ishlab  chiqaruvchilar  va  iste'mol 

mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar. 

Foydalaniluvchi xom ashyo turiga ko‘ra, sanoat korxonalari qazib chiqaruvchi va 

qayta ishlovchi korxonalarga taqsimlanadi. 

Yil davomida ishlash muddatiga ko‘ra, korxonalar mavsumiy  va  yil bo‘yi faoliyat 

yurituvchilarga bo‘linadi. 

Hajmiga ko‘ra, korxonalar yirik, mikrofirma va kichik korxonalarga taqsimlanadi. 

Konsern

  umumiy  manfaatlarga  ega  hamda  shartnomalar,  kapital  va 

qo‘shma  faoliyatda  ishtirok  etish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  korxonalarning  yirik 

birlashuvini aks ettiradi. 

Konsorsium

 kompaniya va banklarning vaqtinchalik birlashuvi natijasida, 

yirik kapital talab qiluvchi loyihalarni  amalga oshirish yoki mablag‘ni birgalikda 

joylashtirish  maqsadlari  uchun  umumiy  kelishuvlar  asosida  yuzaga  keladi. 

Konsorsium  buyurtmachilar oldidagi majburiyatlar uchun javobgar hisoblanadi.