reaksion faol funksional guruhlarga ega bo`lgan polimerlar (poliamidlar,
poliakrilonitril va boshqalar) xom-ashyo sifatida qo`llaniladi. Masalan, suvda
polivinilftalimiddan, poli – N – vinilkarbonatdan yoki polivinil suksinimiddan
Suvda eruvchan polimerlar molekulalari zanjirida sulfoguruxlar, gidroksil,
karboksil va amid guruxlari mavjud bo`lib, ular suvga nisbatan faol va suv bilan
42
Suv ta’sirida mana shu funksional guruhlar ionlarga, ya’ni musbat va manfiy
zaryadlangan atom yoki atomlar guruhlariga parchalanadi. Polimerning suvli
eritmasi ma’lum qovushqoqlikka ega bo`lib, elektr o`tkazuvchan bo`ladi. Shuning
uchun suvda eriydigan polimerlar polielektrolitlar deb ataladi.[ ]
Akril kislotasiga ammiak (NNz) yoki ammiak gazining kalsiy oksidi
suspenziyasi aralashmasi bilan ta’sir ettirib, hosil bo`lgan aralashmani vodorod
peroksid yordamida polimerlab PAA – 1 va Sa - PAA markali suvda eruvchan
polimerlar kukun shaklida hosil qilinadi:
CH
2
=CH
+ NH
3
CH
2
=CH
…CH
2
– CH - …
C=O
C=O
C=0
O–H
O–NH
4
NH
2
Akril kislota
Ammoniy akrilat Poliakrilamid-1
Poliakrilonitrilni 50% li H
2
SO
4
bilan qizdirilsa avval suvda erimaydigan
poliakrilonitril oq kukun shaklida hosil bo`lib, u suvda eriydigan poliakril kislotaga
o`tadi.
– CH–CH ----
+ 50% H
2
SO
4
… ---CH
2
– CH --- …
CN
C=0
O–H
Poliakrilonitril
Poliakril kislota
Poliakrilonitrilni ishqor bilan ishlov berilib gidrolizlangan va suvda yaxshi
eriydigan poliakrilonitril olinadi.
polimerlanish
CH
4
C
2
H
2
+HCN
CH
2
=CH--CH
…-CH
2
-CH-…
Metan Atsetilen
Akrilonitril
kislota
CN
43
Ishqoriy muhitda
…CH
2
-CH-CH
2
-CH-... -CH
2
-CH-CH
2
-CH-… -CH
2
-CH-…
gidrolizlanish
C=O C=O
C=O C=O
O-Na NH
2
NH
Polimer K-4
Hozirgi paytda poliakrilonitrilni ishqor yoki ishqoriy tuzlar (natriy silikat yoki
natriy fosfat) bilan “yumshoq” muhitda ishlanishi natijasida K-4 K-6, K-7 markali
bir qator suvga eruvchan polimerlar sintez qilingan. Suvga eruvchan K-4 markali
polimer poliakrilonitrildan olinadi, qolgan polimerlar atsetilen gazidan sintez
qilinadi. Atsetilen gazi esa metandan, ya’ni tabiiy gazdan olinadi. Demak, suvga
eruvchan K-4 markali polimerni tabiiy gazdan olsa bo`ladi. Oxirgi yillarda bunday
polimerlar Navoiy kimyo kombinatida va Chirchiq elektrokimyo kombinatida
poliakrilonitrildan ishlab chiqarilmoqda.
Kimyo fani u yoki bu moddaning atmosferada, suvda, tuproqda, inson
tanasida o`zini qanday tutishini tushuntirib beradi.kimyoviy bilimlar tabiat
muhofazasi, uning resurslaridan oqilona foydalanish va atrof-muhitga ehtiyotkorlik
bilan ta’sir ko`rsatish haqidagi bilimlarning ajralmas qismidir. Kimyo borliqdagi
tirik va tirik bo`lmagan tabiatni uzviy bog`lovchi hisoblanadi. Ma’lumki, yuqori
molekulali birikmalar kimyosini o`kitishda ham, har bir mavzuga doir ekologik
tayanch tushunchalar bilan talabalar qurollantirilishi lozim. Bu borada yuqori
molekulali birikmalar kimyosi fanini o`qitishda ishlab chiqarishdagi sanoat
chiqindilari va ularning ekologik ta’siri to`g`risida ma’lumotlar beriladi.
Polimerlarning ekologik ta’siri 5- jadvalda keltirilgan.