Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti ekologiya kafedrasi

  

---

 

23

   Norselin-

cho‘lda  unchalik  katta  maydonlarni  band  qilmaydi.  Uni  barcha 

chorva   mollari  yaxshi eydi. Norselin syernam  yillari  gektaridan 5-6 sentnyergacha 

va undan ham yuqori hosil byeradi. 

 

Yaltirbosh-

qum  cho‘llarida  eng  ko‘p  tarqalgan  o‘simliklardan    biri  bo‘lib 

boshoqdoshlar    oilasiga    mansubdir.    Bo‘yi  20-30  sm  keladi.  Poyasi    kam 

shoxlangan    tukchalar  bilan  qoplangan.  Bargi  lentasimon,  chetlari  mayda  tishchali, 

asosida poyasini nov qilib o‘rab olgan. Yaltirbosh fevral oyida ko‘karib aprel oyida 

gullaydi. 

 

Ebalak- 

sho‘rdoshlar  oilasiga  mansub  bir  yillik  o‘simlik.  Bo‘yi  3-30  sm 

gacha  etadi.  O‘simlikning  bo‘tun    tanasi  yulduzsimon    tukchalar  bilan  qoplangan. 

Barglari  nashtarsimon  va  uchli    bo‘lib,  poyasi  asosida  ko‘p  shoxlangan  sharsimon 

forma hosil qiladi. 

  Ebalak fevral –mart oylarida  ko‘karadi. U dastlab ikki barg hosil  qilib, keyin 

poya  chiqaradi.  May-iyun  oyida  gullaydi.  Mevasi  avgust  –sentyabr  oylarida  

pishadi. U pishgach shamolda uchib yuradi. 

  Ebalak  respublikamizning  hamma  viloyatlarida,  qum  sho‘rxoq,  shag‘al 

aralash yerlarda, ayniqsa tashlandiq joylarda ko‘p o‘sadi. Uni mollar  ko‘kligidan  to  

gulga  kirgunga  qadar  eydi. 

Qum  cho‘llarda    bulardan  tashqari  yana  ko‘plab  

oziqbop  o‘simliklar o‘sadi.  Ularning  nomlari, o‘sishi,  xususiyatlari  bilan    umumiy 

ro‘yxatda qisqacha  tanishtirib o‘tamiz. 

   Qum-cho‘l  zonasining  unumdorligi  haqida  turli  adabiyotlarda  turlicha  fikr 

yuritiladi.  Birida  em-xashak    massasining  ko‘pligi  e’tirof  etilsa,  yana  biri  ozligi 

bayon  etiladi.    Aytilgan  bu  ikki  fikrga  ham  qushilish  mumkin.  Chunki  qum  –cho‘l 

zonasining  maydoni  har  qancha  katta  bo‘lsa  ham  joyning  hosili  bir  xil  emas. 

Qizilqum  adir  va  qisman  tog‘  etaklari  bilan  to‘tash  bo‘lganligidan    ancha 

syerunumdir.  Xatto  meneorologik  o‘xshashligi    bir  xil  bo‘lgan  qizilqumning    turli 

joylarida    em-xashak  hosildorligi    turlichadir.  Bu  hol,  birinchidan  o‘simliklar 

qoplamiga,  ikkinchidan  namgarchilik  bilan    ta’minlanishiga    va  nihoyat  relefiga 

bog‘liq.  

Bu zonaning  oziqbop ekinlar bo‘yicha  hosildorligi  gektar boshiga 1-

1.5  sentnerdan  5  sentnergacha    farq  qiladi.  Qizilqum  yaylovlarning    o‘rtacha  yillik 

hosili    gektar  boshiga  3-4  sentnerdan  to‘g‘ri  keladi.    Namgarchilik  yaxshi  bo‘lgan  

yaxshi  bo‘lgan  yillari  cho‘l  hosili    gektaridan  6  sentnergacha  ko‘tarilishi    va 

qurg‘oqchiliq yillari 1-1.5 sentnerga tushib qolishi mumkin.