Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi


Adaptatsiya  quyidagilarda  namoyon  bo‘ladi:  birinchidan



Download 1,15 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/75
Sana10.08.2021
Hajmi1,15 Mb.
#143760
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   75
Bog'liq
bolalarda sezgi azolari anatomiyasi va fiziologiyasi (1)

 

Adaptatsiya  quyidagilarda  namoyon  bo‘ladi:  birinchidan;  analizator 

absolyut  sezuvchanligining  pasayishi;  ikkinchidan;  adaptatsiyalanishga 

yaqin bo‘lgan stimulga differntsional sezuvchanliginig ortishi.  

Sub‘ektiv  ravishda  adaptatsiya  doimiy  ta‘sirga  nisbatan  moslanishda 

namoyon bo‘ladi. Masalan: isisriq tutatilgan yoki sigareta chekilgan xonaga 

dastlab kirilganda yoqimsiz tutun hididan burunni jiyiriladi yoki yo‘tal, aksa 

urish holatlari yuz beradi. Shu xonada bir necha daqiqa turilgach hid bilish 

sensor  tizimi  analizatorlarida  bu  hidlarga  nisbatan  moslanish,  adaptatsiya 

yuzaga  keladi.  Adaptatsiya  jarayoni  analizatorlarning  barcha  neyronlarini 

qamrab  olgan  retseptorlar  darajasidan  boshlanadi.  Adaptatsiya  sezilarli 

ravishda faqat vestibule-proprioretseptorlardagina  o‘zgarmaydi. Yuqoridagi 

jarayonning  tezligiga  bog‘liq  holda  retseptorlar  tez  va  sekin 

adaptatsiyalanuvchi xillariga bo‘linadi. 

 

Tez  adaptatsiyalanuvchi  retseptorlar  adaptatsiya  jarayononing 



rivojlanishidan  so‘ng  o‘zidan  keying  neyronga  ta‘sirlarning  davomiyligini 

o‘tkazib    (yetkazib)  bermaydi,  ya‘ni  ta‘sirni  o‘zidan  keying  neyronlarga 

o‘tkazib bermaydi.  

 

Sekin  adaptatsiyalanuvchi  retseptorlarda  ta‘sirning  davomiyligi 



to‘g‘risidagi ma‘lumot (informatsiya) sekinlik bilan bo‘lsada kamaytirilgan 

holda keying neyronlarga yetkazib beriladi.  

Uzoq  muddatli  doimiy  ta‘sirlagich  ta‘siri  to‘xtatilganda  analizatorlarning 

ta‘sirlanuvchanligi  ,  sezuvchanligi  ortadi.  Qorong‘ulikda  ko‘zimizning 

yorug‘likka  sezuvchan  bolib    qolishi  ham  shunga  bog‘liq.  Analizatorlar 

fiziologik xususisytining  efferent regulyatsiyasi tashqi ta‘sirlarni, signallarni 

optimal  qabul  qilishda  analizatorlar  nerv  elementlarining  xususiyatlari  va 

retseptorlar  o‘zgarishi  bilan  namoyon  bo‘ladi.  Azaldan  signalni  qabul 

qilishni optimizatsiyalovchi kompleks reaktsiyalar mavjud bo‘lgan. 

Masalan:    tovush  to‘lqiniga  nisbatan  tana  holatining  javob  reaktsiyasi 

qaytarishdagi  o‘zgarishi,  ya‘ni  tovush  to‘lqinlarini  eshitish  sensor  tizimi 

yordamida  qabul  qilib  unga  javoban  dastlab  bo‘yinni  burish,  tovush 




tomonga  ko‘z  bilan  qarash,  nihoyat  tovush  kelgan  tomonga  tana  bilan 

o‘girilib qarash.  

Hozirgi  vaqtda  M.A.S.  tomonidan  efferent  boshqarish  ta‘siri  ostida    oliy 

sezgi  markaziga  tomon  retseptorlardan  afferent  oqim  shallanishi  haqida 

ko‘pgina  ma‘lumotlar    mavjud.  Bu  boshqaruv  analizatorlarning  barcha 

darajalarini    retseptor  apparatiga  borganicha  o‘z  ichiga  oladi.  Efferent 

ta‘sirlarning  tarqalish  yo‘llari  turli  xil:  retseptorlar  qon  bilan 

ta‘minlanishining  o‘zgarishi, retseptor apparatining mushak tonusiga ta‘siri, 

retseptorlarning  holatiga  va  keying  darajadagi    asab  elementlariga    ta‘sir 

qiladi. Analizatorlarga efferent ta‘sirlar ko‘pincha tormozlovchi ta‘sir qiladi, 

ya‘ni  ularning  sezuvchanligini  pasaytiradi  va  afferent  signallar  oqimini 

cheklaydi.  Biror  bir  asab  qavati  analizatorlari    elementi  yoki  retseptorga 

keluvchi    afferent  nerv  tolalarining    umumiy  soni,  asosan  shu  darajada 

joylashgan  afferent  neyronlar  sonidan  o‘n  marta  kam.  Bu  efferent  control, 

boshqarishning  muhim  funktaional  xususiyatini  belgilab  beradi,  qaysiki 

nozik emas local, keng va diffuz xaraterga ega.  

 

Analizatorlarning  o‘zaro  ta‘siri  bir  necha  darajararda  namoyon 



bo‘ladi,  yuzaga  keladi:  bular-spinal,  retikulyar,  talamokortikal.  Retikulyar 

formatsiya  neyronlarida    signallar  integratsiyasi  keng.  Yarim  sharlar 

po‘stlog‘ida  signallarning  integratsiyalanishi    oliy  tartibda  amalga  oshadi. 

Quyi  darajadagi  analizatorlar  va  nospetsefik  sistemalar  analizatorlarining 

o‘zaro  aloqasi  natijasida  ko‘pgina  po‘stloq  neyronlariturli  tabiatdagi 

murakkab kombinatsiyali  signallarga  javob  qaytarish xususiyatini namoyon 

qiladi. Bu xususiyat asosan katta yarim sharlar po‘stlog‘ining assotsiativ va 

harakatlanish  zonasiga    xosdir.  Bu  zonada  piramidasimon  hujayralar  

ko‘rish,  eshitish,  taktil  va  boshqa  signallar  uchun  umumiy  oxirgi  yo‘l 

vazifasini  bajaradi.  Bu  yerdagi  afferent  aloqalar  yuqori  plastiklik 

xususiyatiga  ega,  bu  esa  ulrning  turli  reflector  tuzilishlarini  ta‘minlaydi. 

Avval  shakllangan  bilimlarning    shakl  o‘zgarishi  va  yangilarining  hosil 

bo‘lishini ta‘minlaydi. Sensoraro sintezda  asosan bosh miya  yarim sharlar 



po‘stlog‘ining  peshana  qismi  muhim  rol  o‘ynaydi,  ularning  shikastlanishi 

natijasida  insonlarda  murakkab  kompleks  obrazlarning  shakllanishi 

qiyinlashadi.   


Download 1,15 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish