Buxoro davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti “Biologiya” kafedrasi

                  TA’M BILISH SENSOR SISTEMASI

.  

  

 

Og‘iz bo‘shlig‘I shilliq qavatining epiteliysida yumaloq yoki oval shakldagi 

ta‘m  bilish  piyozchalari  joylashgan,  har  bir  piyozchada  2-6  ta  ta‘n  bilish 

hujayralari joylashgan, katta odamlarda piyozchalarning soni 9000taga etadi. 

Tilning  uchida  150-200  ta  zamburug‘simon  ta‘m  bilish  piyozchalari 

joylashgan,  ularning  asosida  esa  bargsimon  piyozchalar  bor.  Moddalarning 

---

ta‘mi  ular  og‘iz  bo‘shlig‘idagi  so‘lakda  yoki  biror  bir  suyuqliksa  eriganida 

yaxshi  seziladi.  Tajribamiz  davomida  quyidagilarni  kuzatdik:  tilni  yaxshilab 

toza  doka  bilan  artib  quritdik,  tilning  uchiga  shirinlik  ta‘sir  qilganimizda  u 

ta‘mni sezmadi, xuddi shunday boshqa ta‘mlarni ta‘sir qilganda haech qanday 

ta‘m  sezilmadi.  Bu  tajribamiz  yuqoridagi  fikrimizning  isboti  bo‘ldi. 

Shuningdek  og‘iz  bo‘shlig‘iga  bir  necha  ta‘mli  maxsulatlarni  solganimizda 

dastlab  acchiq,  so‘ngra  shirin  ta‘mlar  sezilda,  bundan  shunday  xulosaga 

keldimki,  shirin  va  achchiq  ta‘mlarni  sezuvchi    hujayralar  boshqalaridan 

ko‘ra ko‘proq. 

 

Yana bir tajribada avval shirinlik so‘ngra sho‘r maxsulot, ya‘ni dastlab konfet 

so‘ngra  sho‘r  danak  iste‘mol  qilganimizda  tilimning  yon  va  uch  qismidagi 

ta‘m bilish retseptorlarining yallig‘langanligini ko‘rdim, demak bir xil ta‘mli 

maxsulotni uzoq vaqt davomida iste‘mol qilish, yoki uni bir vaqtning o‘zida 

bir  necha  bor  boshqa  ta‘m  bilan  almashtirib  turish  ta‘m  bilish 

retseptorlarining  yallig‘lanishiga  olib  keladi.  Yangi  tug‘ilgan  chaqaloq 

hayotining birinchi soati va brinchi kunidagi nordon, achchiq, sho‘r va shirin 

ta‘sirga  javob  reaksiyasi  ta‘sirlovchining  tabiatiga  to‘g‘ri  kelmaydi.  Bola 

hayotining  8-10  kunidan  boshlab  shirinlikka  adekvat  reaksiya  paydo  bo‘la 

boshlaydi.  

        Bir yoshdan to olti yoshgacha ta‘m bilish retseptorlarining sezuvchanligi 

ortib  boradi,  maktab  yoshidagi  bolalarning  ta‘m  bilishi  katta  odamlarning 

ta‘m  bilishidan  uncha  farq  qilmaydi,  keksalarda  ta‘m  bilish  sezgisi  bir  oz 

kamayadi.