Buxoro davlat universiteti psixologiya va sotsiologiya kafedrasi

2.2 Oiladagi umumiy tizimli nazariyaning asosiy tushunchalar.
Terapevt ularga oldinda turgan muammolarni, ta'lim olish va o'z martabalarini davom ettirish zarurligini eslatish uchun ijro etuvchi hokimiyatdan foydalanishni maslahat berdi. Biroz vaqt o'tgach, xuddi shu sessiyada terapevt ona va kenja qizi o'rtasidagi tortishuv masalalari bo'yicha o'zaro munosabatlar modellarini joriy qilishni boshladi. Egizaklardan biri darhol, keyin ikkinchisi aralashdi. Psixoterapevt onaning yonida o'tirgan odamning ovozini o'chirish uchun qo'lini ko'tardi va qo'shnisining qo'liga engil tegdi. So‘ng onasiga yuzlanib: “Ishlaringizga aralashayaptilar!” dedi. Bunday holda, terapevt chegaralarni belgilab qo'ydi: 1) ishtirokchilarni qayta joylashtirish, 2) muammoni qayta ko'rib chiqish va 3) egizaklarning onaga bo'lgan urinishini blokirovka qilish. Quyi tizimlar orasidagi chegaralarni belgilashning ko'plab usullari mavjud. Intensivlikni oshirish usullari singari, chegaralarni belgilash usullari ham shunga o'xshash tuzilishga ega vaziyatlarda qayta qo'llanilganda ancha samarali bo'ladi. Oilaviy tuzumni yechish texnikasini qo'llashga misol sifatida yolg'iz ona, egizak opa-singillar va 15 yoshli "muammo" misolini keltirish mumkin. Terapevt o'z kuchini disfunktsiyali ota-ona quyi tizimini silkitish uchun ishlatdi. U onaga egizaklarning ota-onalik rolini o'z zimmasiga olishga yordam berdi, garchi uning harakatlari egizaklarni bir lahzalik keskinlikka olib keldi. Shuningdek, taranglikni yumshatishga urinmay, egizaklarning mojaroga aralashib ketishining oldini oldi. Strukturaviy terapevt buni amalga oshirishi mumkin, chunki aralashuv alohida oila a'zolariga emas, balki oila tizimiga yoki butun organizmga qaratilgan. Oila tizimining ajralishi, shuningdek, terapevt oila a'zolaridan birining tarafini olib: "Men siz bilan roziman. Siz haqsiz, ular emas. Ular sizning pozitsiyangizning to'g'riligiga ishonch hosil qilishlari kerak. Shuni ta'kidlash kerakki, o'zaro ta'sirning mazmuni tarkibiy jihatlarga qaraganda ancha kam ahamiyatga ega; ya'ni psixoterapevt oila a'zosi bilan o'z nuqtai nazarini baham ko'rgani uchun emas, balki uning mavqeini mustahkamlash oila tarkibining o'zgarishiga hissa qo'shgani uchun birlashadi. Misol uchun, erining kech ishlash odati haqida shikoyat qilgan tushkunlikka tushgan xotinning tarafini olib, terapevtning maqsadi erning xatti-harakatlarini qoralashdan ko'ra, nikoh quyi tizimini buzishdir. Haqiqatni qayta qurish terapevt oilaviy munosabatlarni qayta talqin qilganda boshlanadi. Ko'pincha oila o'z muammosiga juda ko'p e'tibor beradi, chunki ular buni bir tomonlama ko'rishadi. Voqelikni qayta qurishning foydaliligi tarixdan olingan misol bilan ishonchli tarzda isbotlangan ko'rishi kerak edi. Tabib ota-onasiga avtoturargohdan uzoqroqda kichik bir kulba qurishni buyurdi. Yigitni u erda kuzatib borish kerak edi va u ruhlarning xabarini olmaguncha jo'nadi. Sehrgar ota-onalarga o'g'li bilan xayrlashishni maslahat berdi, u kulbada qolgandan keyin butunlay o'zgaradi va boshqa ism oladi. Ikki kundan keyin ota-onalar o'g'lining taqdiri haqida tashvishlana boshladilar. Biroq, barcha qabiladoshlar faqat u haqida va unga yuboriladigan vahiy haqida gapirib, vaqt tez o'tishiga ishontirishdi. Nihoyat, charchagan bir yigit paydo bo'ldi va to'g'ridan-to'g'ri sehrgarning oldiga bordi va unga vahiy haqida gapirdi. Hindlar muhim yangiliklarni kutib, sehrgarning uyi atrofida to'planishdi. Ota-onalar ham hamma kabi indamay qotib qolishdi. Sehrgar o'z qabiladoshlariga vahiyni shunday talqin qildi: "Ruhlar bizdan o'zgacha raqsni, qabilamizning tinchligi va farovonligini ta'minlaydigan raqsni ijro etishimizni xohlaydi". Oila tizimini qayta ko'rib chiqishda terapevt birinchi navbatda oilaning haqiqatga bo'lgan nuqtai nazarini o'zgartirishi kerak. Fokuslash texnikasidan foydalangan holda, terapevt oila muloqot qiladigan narsalarning bo'laklari va bo'laklarini olishi va ularni haqiqatga yangi yondashuvning mozaikasida birlashtirishi kerak. Uylanish jarayonida oila tizimi terapevtik tizimga aylantirilganidek, terapevtik voqelik ham oilaviy voqelik asosida yaratilishi kerak. Qora Elk haqidagi hikoyada shifokor o'zining mutaxassis sifatidagi rolidan foydalanib, "orzu ko'rgan o'g'il" ning oilaviy konstruktsiyasidan haqiqatni qurdi, bunda o'g'li "o'zga dunyodan muhim xabarlar" oldi. Bu rekonstruksiya boshqa oilaviy konstruksiyalar bilan yaxshi mos kelganligi sababli mumkin bo'ldi. Shunday qilib, oila bu haqiqatni qabul qila oldi, chunki uning dunyoga qarashi bunday imkoniyatga imkon berdi.
Terapevt simptomga universallik atributlarini berib, terapevtik konstruktsiyani yaratishi mumkin. Qora Elk hikoyasidagi shifokor "tushlarni" "vahiylar" deb talqin qilgan. Sehrgar o'zining vahiyga ega ekanligini e'lon qilib, o'z hokimiyatining kuchi bilan tushlarni yuqori darajadagi hodisa deb hisoblash mumkinligi haqidagi ma'lumotni xabarga kiritdi. Kuchli patriarxal an'anaga ega bo'lgan dindor oila bilan ishlashda terapevt uzoqdagi, hissiyotlarga berilib ketgan otaning konstruktsiyasiga to'xtalib, unga "Oila boshlig'idan mehribon va hamdard bo'lishi uchun favqulodda jasorat kerakligi shubhasiz". Umumjahonlikni ta'kidlab, tizimli psixoterapevt disfunktsional oila konstruktsiyasini universal konstruktsiya bilan birlashtirib, yangi g'oyalar va xatti-harakatlar uchun istiqbollarni ochadi. Oilaning kuchli tomonlarini o'rganish faqat bitta psixoterapevtik texnika bilan cheklanmaydi. Kuchli tomonlarni ta'kidlash tizimli oilaviy psixoterapiyaning asosiy usuli bo'lib, qulay sharoitlarda oila rivojlanishi uchun ichki shart-sharoitlarga ega ekanligiga asoslanadi. Ushbu optimistik pozitsiya "terapevtik haqiqat" ni yaratish maqsadini ko'zlab, tizimli psixoterapiyaning barcha usullarining ajralmas qismidir. Aniqlangan bemorning kuchli tomonlarini topadigan va ta'kidlaydigan yoki ta'sirning intensivligini oshiradigan terapevt, turmush o'rtoqlarni mojaro hal qilinmaguncha nizoni davom ettirishga ishontiradi, oila a'zolarida optimizm va o'ziga ishonchni uyg'otadi. Sioux shifokori singari, tizimli psixoterapevt haqiqatni o'zgartirishga ishonadi. Psixosomatik ko'rinishlari bo'lgan bolalar va psixofaol moddalarga qaram bo'lgan kattalar uchun tizimli oilaviy terapiya samaradorligining kuchli dalillari mavjud. S. Minuxin va uning hamkasblari (Minuchin va boshq., 1978) oiladagi ziddiyatli vaziyat psixosomatik namoyon bo'lgan bolalarda ketoatsidoz rivojlanishiga olib kelishi mumkinligini aniqladilar. Tajriba mualliflari psixosomatik alomatlari bo'lgan bolalarning ota-onalari sog'lom bolalarning ota-onalari va xulq-atvori buzilgan bolalar bilan solishtirganda bolalarga stressni ko'proq tushirishini ko'rsatdilar. Aytish mumkinki, psixosomatik kasalliklarga chalingan bolalar, ularning sog'lig'i evaziga ota-onalar o'rtasidagi munosabatlardagi keskinlikni bartaraf etishga yordam beradi, chunki oiladagi ziddiyatli vaziyat ularning qonida yog 'kislotalari miqdorining ko'payishiga olib keladi. Standartlashtirilgan oilaviy vazifalardan foydalanish (Minuchin, Rosman va Baker, 1978) oilaviy o'zaro munosabatlarning tabiatini baholashga imkon beradi. O'lchov oilaviy terapiyaning eng muhim vositalaridan biridir, chunki u oila faoliyatida sodir bo'lgan o'zgarishlarni o'lchash imkonini beradi. Shunday qilib, aralashuv oiladagi o'zaro munosabatlarning tarkibiy xususiyatlarining o'zgarishiga qanchalik hissa qo'shganini, ya'ni qay darajada o'z maqsadiga erishganligini baholash mumkin. Strukturaviy psixoterapevtik aralashuv ko'pincha o'lchanadigan va amalda qo'llanilishi mumkin bo'lgan aniq harakatlar ro'yxati emas, balki xatti-harakatlarning roli yoki uslubi (masalan, direktor, dirijyor) sifatida tavsiflanadi. Shuning uchun oila tizimida ma'lum o'zgarishlarni keltirib chiqaradigan terapevtik usullarni ajratib olish qiyin bo'lishi mumkin. Figley va Nelson (1990) bu bo'shliqni asosiy oilaviy terapiya ko'nikmalari loyihasi bilan to'ldirishga harakat qilishdi. Mutaxassislar taklif qilindi, ularning vazifasi psixoterapevtlarning shaxsiy xususiyatlarini emas, balki muayyan turdagi xatti-harakatlar sifatida tizimli oilaviy psixoterapiyaning asosiy ko'nikmalarini, keyinchalik ularni o'lchash va amaliyotga tatbiq etish bilan aniqlash edi. Ushbu xatti-harakatlar terapevtik xatti-harakatlarning oiladagi o'zaro munosabatlarga ta'sirini o'lchaydigan o'lchovlarni yaratish uchun qo'llaniladi. Aniqroq o'rganib chiqsak, tizimli oilaviy terapiya psixosomatik ko'rinishlari bo'lgan oilalar uchun eng samarali va ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli past oilalar, shuningdek, alkogolizm yoki giyohvand moddalarni o'z ichiga olgan oilalar uchun samarasizroq ekanligi ko'rinadi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, oxirgi uchta holatda maktabni tark etish darajasi juda yuqori. Strukturaviy terapevtlar bunday oilalarda tez-tez uchraydigan va psixoterapiya muvaffaqiyatiga to'sqinlik qiladigan ishsizlik va suiiste'mollik kabi tashqi omillarning ta'sirini hisobga olishlari kerak
XULOSA
Bizning ma’naviy hayotimizning eng xarakterli xusuiyatlaridan biri shundaki yangi taassurotlar doimo yoyilib borayotgan bilan biz ularning faqat eng kichik ahamiyatsiz qismini ko’rmoqdamiz .Tashqi ta’sirlar va ichki tuyg’ularning bu qismi bizning oilamiz bilan ajralib turadi tasvirlar ko’rinishida namoyon bo’ladi xotirada bo’ladi aks ettirishning mazmuniga aylanadi.Oila shaxs va jamiyat o’rtasidagi bir vosita hisoblanib uning yuksalishi nafaqat shaxs balki jamiyat uchun ham katta yutuq sanaldi.Ularni o’z vaqtida aniq va ma’lum bir vaqtning o’zida odamning aqliy va jismoniy kuchlariga qaratib tashqi va ichki haqiqatning juda tor sohasiga qaratilgan .Oilani shakllantirish vazifasi nafaqat alohida psixologik jarayon sifatida rivojlanishni emas balki o’z xoxishi istaklarini kelib chiqib shaxsiyat xususiyatlarini ham o’z ichiga oladi.Bunda amalga oshirilgan ishlar uchun motivatsiya qiziqishning rivojlanishi vz amalga oshirilganda faoliyatning aniq tashkil etadi.Oila psixoterapiyasini rivojlantirish uchun avvalo turli metodikalardan foydalanish talab etiladi.Birinchi navbatda oila jamiyatda tuzilayotganda foydalanish talabi va shakllanayotganiga katta e’tibor beradi.




Adabiyotlar ro`yxati:

1. 
   Oila psixoterapiyasi nazariyalari.Ismatova D.-, 2021-yil.
   
2. 
   Avezov O R Shaxs psixologiyasi. ,B Durdona, 2019-yil.
   
3. 
   Avezov O R Mutaxasislikka kirish B Durdona; 2021-yil.
   
4. 
   Bodalayev AA obshaya psixodiagnostika -SBP 2021yil.
   
5. 
   Bodaloyev AA Stolin VV oshya psixodiagnostika MPN -2001yil.
   

6 Batarshev AV semya psixoterapiya M-2004 yil
7 Karimova MV oilaviy hayot psixoterapiyasi 2006 yil
8 ShomurgayevGB oila psixologiyasi T-2006 yil
9 Davlatshen M G oila chegaralari T-2001
Internet malumotlar

1 www.com.uz wwwziyonet.com.

2http;textshare.tsx.org.
3 http;www.voppsy.ru.
4 http; psyuchol.ras.ru.


Buxoro davlat unversiteti pedagogika fakulteti 5-3PSI-20 Psixologiya (oila psixologiyasi) ta`lim yo'nalishi talabasi Axatova Sabina Tizimli nazariya –oilaviy psixoterapiyaning o’rni mavzusidagi kurs ishisi.
TAQRIZ
Mazkur kurs ishi mavzu va rejalarga mos yozilgan bo'lib, barcha ma’lumotlar to’liq yoritilgan.Talaba tomonidan mavzuni ochib berishda keng qamrovli tushunchalardan foydalanilgan.Olimlarning olib borgan tadqiqot ishlari va amaliy tajribalari haqida atroflicha ma’lumotlar berib o’tilgan.
Oila nazariy qismini yoritishda oilaning shakllanishiga, turlari va xususiyatlariga to’xtalib, boshqa bilish jarayonlari bilan aloqasi va bir-biri bilan bog’liqligi haqidagi fikrlar ham turli asoslar yordamida keng ochib berilgan.
Oila psixoterapiyasi oila tushunchalariga alohida urg’u berilgan va bu tushunchalar haqida to’liq ma’lumotlar berib o’tilgan. Hozirgi zamonaviy psixologiyaning turli soha va yo’nalishlari bilan bog’liqlikda bu metodlarni o’rganish va bu metodlarning qo’llanilish va kamchilik to`g`riligida ham aniq ma`lumotlar berilgan. Mavzu bo`yicha tuzilgan rejalar ham to`liq yoritilgan bo`lib, ilmiy manbalar asosida atroflicha ochib berishga harakat qilgan. Olimlarning olib brogan amaliy tajribalari va tadqiqot ishlari haqida ham keng qamrovli ma`lumotlardan foydalanilgan. Mening fikrimcha mazkur kurs ishi himoya talablariga to`liq mos keladi va keyinchalik yanada kengaytirilib qo`shimcha ma’lumotlar bilan boyitilgan holda ilmiy izlanishlarni davom ettirishga asos bo’lib xizmat qiladi.
Psixologiya kafedrasi o’qituvchisi :