Buxoro davlat universiteti pedagogika kafedrasi «umumiy pedagogika»

 
Hunar-texnika ta’limi 
Hunar-texnika  ta’limi  Germaniya  ta’lim  tizimida  muhim  ahamiyatga  ega.  Buning 
sababi,  Germaniyada  yuqori  malakali  ishchilarga  bulgan  talabning  kuchliligidir.  Yuqori 
malaka  –  insonning  jamiyatda  mustahkam  va  ishonchli  o’rin  egallashini  ta’minlaydi, 

---

225 
 
unga  mehnat  bozori  talablari  o’zgargan  taqdirda  ham  ishga  joylashish  imkoniyatlarini 
yaratadi. 
Rivojlangan bozorning qattiq sharoitlarida shaxsning o’z-o’zini takomillashtirishga 
bo’lgan  yuqori  darajadagi  intilishi  sababli  to’liqsiz  o’rta  maktabni  bitiruvchilarning  (9-
10-  sinflar)  79  foizi,  to’liq  o’rta  maktabni  bitiruvchilarning  esa  20  foizi  hunar  ta’limi 
tizimida bilim olishni davom ettiradilar. 
Germaniya  hunar-texnika  ta’limi  tizimi  turli  tipdagi  o’quv  yurtlari  va  o’qitishning 
turli shakllariga ega. Eng ko’p tarqalgan va rivojlangan shakli hunar ta’limining «Dual» 
tizimidir.  Bu  tizimda  tayanch  maktablarining  50  foizi  va  to’liq  o’rta  maktablarining  16 
foizi o’qishni davom ettiradi. 
Maxsus hunar bilim yurtlari va o’rta maxsus bilim yurtlariga bu mamlakat tayanch 
maktablarining  25  foizgacha  bitiruvchilari  kiradilar.  Bu  turdagi  o’quv  yurtlarining 
bitiruvchilari texnika oliy o’quv yurtlarida o’qishni davom ettirishlari mumkin. 
Shu  bilan  birga  maxsus  gimnaziyalar  va  ustqurma  maktablar  ham  mavjuddirki, 
ularda to’liq o’rta ma’lumotga ega bo’lgan o’quvchilar hunar o’rganishlari mumkin. 
Ta’limning  tashkiliy  shakllari  va  uning  mazmuniy  asosi  federal  qonunlar  va 
normativlar bilan mustahkamlangan. Lekin Germaniyada federal erning har biri, ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishining xususiyatlaridan kelib chiqib, o’zlarining qonunlari bilan ularga 
o’zgartirishlar kiritishlari mumkin. 
Hunar  va  mutaxassisliklarniig  Davlat  klassifikatori  alohida  ahamiyatga  ega.  U  532 
rasmiy tan olingan hunarlar va kasblarni o’z ichiga oladi. Ana shu hujjat o’quv yurtining 
yo’nalishini belgilab beradi va o’quv rsjalari va dasturlarini yaratishda asos bo’lib xizmat 
qiladi. O’qish muddati kasb-hunarlar murakkabligiga qarab turlichadir. 
Aksariyat  hollarda  bu  muddat  3-3,5  yilni  tashkil  etadi.  «Dual»  tizimining 
afzalliklari shundan iboratki, o’quv jarayoni o’quvchining bo’lajak mehnat faoliyati bilan 
chambarchas  bog’liqdir.  Hunar  ta’limining  ishlab  chiqarishga  yaqinligi  korxonadagi 
hamma jarayonlarga o’quvchilarni jalb qilish orqali ta’minlanadi. 
Olinayotgan  mehnat  ko’nikmalari  va  bilimlar  o’qishdan  mshnat  faoliyatiga 
to’g’ridan-to’gri o’tish imkoniyatini beradi. 
Bu  tizimdagi  ta’limning  yana  bir  afzalligi  yoshlarga  o’rgatilayotgan  hunarning 
jamiyatda  dolzarbligidadir.  Bu  esa  yoshlar  o’rtasida  ishsizlik  darajasining  boshqa 
davlatlarga nisbatan kamayishiga olib keladi. 
«Dual»  tizimidagi  hunar  ta’limining  mazmuni  umumlashgan  holda  federal 
tavsiyanomalarda  ko’rsatib  o’tiladi.  Birinchi yil  davomida  asosiy  hunar  ta’limi  beriladi. 
Bunga  o’qitilayotgan  kasbga  taalluqli  maxsus  fanlardan  nazariy  asoslar  berilib,  yirik 
korxonalarda amaliy mashgulotlar o’tkaziladi. 
Ikkinchi  yil  davomida  maxsus  hunar  ta’limi  beriladi.  O’quvning  birinchi  yilida 
ikkinchi  yiliga  o’tishda  sinov  imtihonlari  o’tkazilib,  o’qishni  davom  ettiruvchi  yoshlar 
ajratib  olinadi.  Uchinchi  yil  davomida  maxsus  hunar  ta’limi  yanada  chuqurlashtirilgan 
holda davom ettiriladi. O’qish hunar maktabi va ishlab chiqarish ta’limi rejasiga binoan 
bosqichma-bosqich olib boriladi. 
Uchinchi  yil  (ba’zi  mutaxassisliklar  bo’yicha  3,5  yil)dan  so’ng  bitiruv  imtihonlari 
qabul qilinadi. Imtihonlar asosan maxsus komissiya tomonidan qabul qilinadi. Komissiya 
a’lolari  korxonalarning  etakchi  mutaxassislari,  federal  erlardagi  sanoat  palatasi, 
hunarmandchilik palatasi  vakillaridan tashkil topadi. Komissiya tarkibiga hunar  maktabi 
o’qituvchilari ham kiritiladi. 
Imtihondan  o’tgan  bitiruvchilarga  maxsus  kasb-hunar  egallaganligini  tasdiqlovchi 
diplom beriladi. 

---

226 
 
Germaniya  ta’limi  tizimining  o’ziga  xos  tomonlaridan  yana  biri  shundaki,  hunar 
maktablarining  diplomlari  oliy  o’quv  yurtlariga  kirib  o’qish  huquqini  bermaydi,  ayrim 
hollarda  maxsus  institutlarga  qabul  qilinishi  mumkin.  Buning  uchun  yoshlardan  1  yillik 
tayyorlov kurslariga kirib o’qish talab etiladi. 
O’quv  yurtlaridagi  moddiy-texnika  bazasining  boyligi  va  didaktik  vositalar  bilan 
yuqori  darajada  ta’minlanganligi  o’qitishning  mazmundorligini  to’la-to’kis  ta’minlash 
imkonini beradi. 
O’qishga qabul qilish (har qanday turdagi o’quv yurtida) imtihonsiz maktab ta’limi 
to’grisidagi hujjatga asosan amalga oshiriladi. O’qishga qabul qilinadiganlar soni o’quv 
o’rni soni bilan belgilanadi. 
Qabul qilishning asosi bo’lib: 
– o’quvchilar ota-onalarining korxona yoki tashkilotbilan tuzgan shartnomalari; 
– agar korxona bilan shartnoma tuzish imkoni bo’lmasa, ota-onalarning hunar bilim 
yurti bilan tuzgan shartnomalari xizmat qiladi. 
O’quv  yurtlari  o’zlarining  bitiruvchilarini  ishga  joylash  muammolari  bilan 
shug’ullanmaydilar.  Lekin  shunga  qaramay,  bitiruvchilarning  katta  qismi  o’sha 
korxonada, qolganlari esa mehnat birjalariga yuboriladilar. 
Germaniya hunar-texnika ta’limining quyidagi xususiyatlari e’tiborga loyiqdir: 
1. O’quv  yurtlari  laboratoriyalari,  ustaxonalarini  jihozlash,  ularni  xomashyo  va 
materiallar  bilan  ta’minlash  ishbilarmonlar  yoki  korxonalar  tomonidan  bepul  amalga 
oshiriladi.  Chunki  bozor  iqtisodining  tamoyillaridan  biri  shundan  iboratki,  tadbirkorlar 
o’quv  yurtlarini  yangi,  zamonaviy  texnologik  jihozlar  bilan  ta’minlashdan  man- 
faatdordirlar.  Buning  sababi,  birinchidan,  o’z  mahsulotlarini  reklama  qilish  maqsadi 
bo’lsa, ikkinchidan, tezroq yangi turdagi jihozlarda ishlay oladigan  mutaxassislarga ega 
bo’lishdir. 
2. Hunar-texnika  ta’limining  ustivor  yo’nalishlari  istiqbollarini  belgilash  va  uni 
amalga  oshirish  Federal  ta’lim  va  madaniyat  vazirligining  vazifasidir.  Bu  ishda  unga 
Federal iqtisodiyot vazirligi, mehnat va ijtimoiy ta’minot vazirligi hamkorlik qiladilar. 
Dasturlarning  mazmundorligi  va  samaradorligi  Federal  hunar-ta’limi  instituti 
tomonidan amalga oshiriladi (unda 700 dan ortiq xodim ishlaydi). Bu institut ishini Bosh 
komissiya tarkibiga kirgan federal hukumat a’zolari, ish beruvchilar, kasaba uyushmalari 
va erlar vakillari muvofiqlashtiradilar. 
Hududiy  jihatdan  esa  o’qitishning  nazariy  qismi  mamunini  erlarning  kultus 
vazirligi, ishlab chiqarish amaliyotini esa turli palatalar (sanoat, hunarmandchilik, qishloq 
xo’jaligi, tibbiyot va boshqalar) nazorat qiladilar, ta’minlaydilar.