Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Hayvonot dunyosini muhofaza qilish. O`zbekiston hayvonlari ham keyingi o`n yil ichida muhofazaga muhtoj bo`lib qoldi. Buning asosiy sabablari-aholi o`z xo`jaligi bilan barcha zonalar ichiga tobora chuqur kirib borishi, tabiiy landshaftlarni madaniysi bilan almashinishi, hayvonlar ekologik muhitining tobora yomonlashuvi va nihoyat hayvonlarning ovlashning ilmiy asoslangan tartibiga qat’iy rioya etmaslik hamda bu boradagi nazoratning sustligidir.

Manbalarda ko`rsatilishicha XIX asrning ikkinchi yarmida G`arbiy Tyanshan tog` tizmalarida, Bobotog`, Ko`hitangtog`, Boysuntog`, Hisor tizmalarida hozir soni keskin kamayib ketgan hayvonlardan ilvirs, qoplon, Buxoro tog` qo`yi, ko`ksug`ur, Qizil bo`ri, Tyanshan oq tirnoqli ayig`i, yo`l-yo`l sirtlon, Turkiston silovsini , tog` qo`ylari , Qizilqum qo`yi va boshqalarni tez-tez uchratish mumkin edi. Endilikda bu hayvonlarning aksariyat qismi qo`riqxonalarda va zakazniklarda maxsus ko`paytirilmoqda.

Hatto asrimiz boshida keng tarqalgan qushlardan boltayutar, dasht lochini, pushti sakoqush, jajji oqqush, o`rdak, burgutning 4 turi, qumoy, qiron Qora lochin, itolgi, bizg`aldoq juda kamayib ketdi. Ko`plab hayvonlarning ekologik makoni bo`lmish tekislikdagi to`qaylarning va tog`dagi o`rmonlarning juda qisqarib ketishi yovvoyi hayvonlar qirilib ketishiga olib keldi. O`lkadagi tabiiy ekologik sharoitning yomonlashuvi va inson omilining bevosita ta'sirida bir vaqtlar tabiatda erkin yashagan Turon yo`lbarsi, Qizilto`ti, sirtlon, xachir kabi hayvonlar butunlay yo`qolib ketdi. O`rta Osiyo qoploni, Old Osiyo qoploni, chipor sirtlon, Ustyurt qo`yi, Qora laylak, tuvaloq, qum charx iloni, O`rta Osiyo kobrasi, uzundum burgut kabi nodir hayvonlar butunlay tugab ketish xavfi ostida turibdi. O`zbekiston "Qizil kitobi" ga umurtqali hayvonlarning nodir va yo`qolib ketish xavfi ostida bo`lgan jami 63 turi va kenja turi kiritilgan bo`lib, ular orasida 22 tur sutemizuvchi hayvon, 31 tur qush, 5 tur sudralib yuruvchi hayvon va 5 tur baliq bor.