Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

Foydali qazilmalari. O`zbekiston hududida juda ko`p va xilma-xil foydali qazilmalar bor. Foydali qazilmalarning ko`pchiligi paleozoy va Mezazoy yotqiziqlari orasida paydo bo`lgan.

Gersin kontak zonasida oltin, volfram, molibden, vismut, vanadiy, mis, kumush, qo`rg’oshin, rux, qalayi va boshqa konlar bor.

Mezazoy erasi qatlamlari orasida hamma cho`kindi foydali qazilmalar deyarli uchraydi. Paleozoy ohaktosh yotqiziqlari orasidagi granit kontakti zonasida hamda intruziv jinslarning tektonik yorilmalarida oltin konlari uchraydi. 1965 yilda Qizilqum markazida topilgan Muruntov oltin koni bunga misoldir.

Farg`ona vodiysi eng qadimgi neftli rayondir. (qazish 1880 yildan, eksplutatsiya 1904 yilda boshlandi). Neft koni-Andijon, Polvontosh, Janubiy Olamushuk, Xo`jaobod, So`x, G`arbiy Polvontosh, Avval, Xonqiz kabi konlari. Neft konlari atrofidagi oltingugurt, ozokerit (tog` mumi) hamda gips Mezazoy erasining va paleogen davrining chig’anoqli ohaktoshlari orasida vujudga kelgan. Oltingugurt hamda gips bo`r davrining qizg`ish qumtosh va mergel yotqiziqlari orasidan chiqadi.

Yuqori paleogen ohaktoshlar orasida Surxondaryo vodiysidagi Uchqizil, Xavdog`, Ko`kdi, Lalmikor konlari uchraydi.

Gazli tabiiy gaz koni 1956 yilda, Kogon gaz konlari gruppasi 1958y ochilgan. Muborak, Oqjar konlari. Hisor tog`ining janubi-g`arbida Odamtosh, Gumbaloq, Pachkamar, keyingi yilda Ko`kdumaloq gaz kondensat konlari topildi.

Toshko`mir koni. Yura davr qatlamlarida to`plangan. Boysun va Sharg`undan shaxta usulida ko`mir 600-800 m. balandlikdan qazib olinadi. Sharg`un ko`miri qalinligi 12m. gacha o`rtacha 4,5 m. issiqlik miqdori 6000 kkal/kg.

Boysun ko`mir koni qalinligi 0,63-2,5 m. gacha yura davri qatlamlari orasida uchraydi.

Angren koni (qo`ng`ir ko`mir) kaolinli qatlamlar orasida yura davri yotqiziqlarida uchraydi. Dehqonobod, Xo`jaarna, Qizilchadan (Qashqadaryo) yonuvchi slanes topilgan.