Buxoro davlat universiteti «O’zbekiston tabiiy geografiyasi» fani bo’yicha ma’ruza matni

O’zbekiston o’simliklari va hayvonot dunyosi
O’ZBEKISTON O’SIMLIKLARI
O’zbekiston o’simlik dunyosi juda xilma-xil va boy. Respublikamiz hududida 146 oilaga mansub 4148 o’simlik turi mavjud bo’lib, shundan 3000 turi yovvoyi holda o’sadi, bulardan 9% i faqat O’zbekistonda uchraydigan endemik o’simliklardir.
O’zbekiston florasida Eron, Afg`oniston va O’rta dengiz bo’yi mamlakatlari florasining vakillari ko’p uchraydi. Shuningdek, shimoliy qo’shni hududlar florasining ayrim vakillari mavjud. Boshqa kontinentlarning 500 ga yaqini o’simliklari ham o’stirilmoqda.
O’zbekistonning katta qismi quruq subtropik mintaqada joylashagan. Subtropik alomatlari havo harorati rejimida aniq ko’rinmagandek, uning florasida ham uncha sezilmaydi. O’zbekistonda doimiy yashil subtropik o’simliklar yo’q. Biroq birmuncha uzoq va jazirama yoz ba’zi tropik ekinlarni etishtirishga imkon yaratadi.
Ma’lumki, O’zbekiston maydonining katta ekanligi, yer yuzasinig g`arb va shimoli-g`arbdan janubi-sharqqa hamda sharqqa tomon ko’tarila borishi natijasida shu yo’nalishda tabiat o’zgarib, balandlik mintaqalarini hosil qiladi. Ularning har birida tabiiy sharoiti, ro’y beradigan tabiiy geografik jarayonlar bir-biridan farq qiladi. Bular o’z navbatida har bir zona va mintaqada o’ziga xos o’simlik qoplamining shakillanishiga olib keladi.
O’zbekistonda balandlik mintaqalarining vujudga kelishi va ularning sabablari, ular bilan bog`liq bo’lgan qonuniyatlar akademik Q.Zokirov tomonidan 1955 yilda o’rganib chiqilgan. Olim Zarafshon tog` tizmasidagi o’simliklarni uzoq yillar davomida o’rganish natijasida bu erlarni tekislikdan baland tog`largacha quyidagi 4 ta mintaqaga-cho’l, adir, tog` va yaylovga bo’lish mumkinligini va bu atamalarni butun O’zbekiston, hatto O’rta Osiyoning janubi-g`arbiy qismi uchun ham tadbiq etish mumkinligini ko’rsatadi (9-jadval). Akademik Q.Zokirov tavsiya etgan bu balandlik mintaqalarining har biri o’ziga xos iqlim, tuproq qoplami, o’simlik va hayvonot dunyosiga ega.
9-jadval