Buxoro Davlat Universiteti ‘Maktabgacha va boshlang`ich ta`lim” fakulteti “Ta`lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi”(BT) yo`nalishi 2-bosqich magistranti Ibrohimova Mohichehraning tabiatshunoslik fanidan 1-amaliy mashg`ulot javoblari

Buxoro Davlat Universiteti ‘Maktabgacha va boshlang`ich ta`lim” fakulteti “Ta`lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi”(BT) yo`nalishi 2-bosqich magistranti Ibrohimova Mohichehraning tabiatshunoslik fanidan 1-amaliy mashg`ulot javoblari.

1. 
   Qanday tamoyillar tabiatshunoslikni o‘qitishning asosiy tamoyillari hisoblanadi?
   

Javob: muntazamlilik va izchillik tamoyili , o‘quv materialini ilmiy va tushunarli bo‘lishi, nazariy bilimlami amaliyot bilan bog‘lash , o`lkashunoslik, ko`rgazmalilik, 0‘quvchilaming ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili

2. 
   0‘qitishda muntazamlilik deb nimani tushunasiz?
   

Javob: 0‘qitishda muntazamlilik va izchillilik tamoyili. Maktab tabiatshunoslik kursi tabiatshunoslik fanining turli sohalarining qisqartirilgan bayoni emas, balki uning metodik tanlangan, muntazamlashtirilgan unsurlaridir. Materialning bunday berilishi shu bilan izohlanadiki, bunda kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari tabiat to‘g‘risidagi fan asoslarini faqat atrof olamning jism va hodisalarini aks ettiruvchi hamda ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beruvchi dastlab oddiy tabiiy obyektlar, keyin esa murakkabrog'i bilan izchil tanishtirib borish jarayonida egallab olishlari mumkin. Bu bilan tabiatshunoslikni o‘qitishda muntazamlilik tamoyili amalga oshiriladi.

3.Tabiatshunoslik kurslarining izchilligi nima bilan belgilanadi? Javob: Tabiatshunoslik kurslarining izchilligi o'quvchilar uchun ularning yosh xususiyatlari, tayyorgarligi va rivojlanishi, shuningdek, mazmunda vorislikka rioya qilish zaruratiga qarab o‘quv materialining tushunarli bo‘lishi bilan belgilanadi.

4.Tabiatshunoslikni o'qitishda ilmiylik tamoyilining mazmunini qanday tushunasiz? Javob: 0‘quv materialining ilmiy va tushunarli bolish tamoyili. Uzoq vaqtlar boshlang‘ich sinflarda tabiatshunoslikni mustaqil o‘quv predmeti sifatida o‘qitishga yetarli darajada e’tibor berilmadi. U goho tabiyot deb nomlanib kelindi, goho predmetli darslar va izohli o‘qish bilan almashtirildi. XX asrning 60-yillaridan boshlab tabiatshunoslik mustaqil predmet sifatida o‘qitilmoqda. Hozirgi vaqtda maktab tabiatshunoslik kursining mazmuni zamonaviy fan taraqqiyoti darajasiga muvofiq keladi. Tabiatshunoslik dasturi o‘lkashunoslik xususiyatlarini hisobga olgan holda tuzilgan, boshlang‘ich sinflardagi tabiatshunoslik ta’limining mazmuni esa botanika, zoologiya, ekologiya, odam anatomiyasi va fiziologiyasi, geografiya fanlarining hozirgi taraqqiyotiga muvofiq keladi.

5.0‘quv materialining ilmiy va tushunarli bo‘lish tamoyili deb nimani tushunasiz? Javob: Tabiatshunoslikni o‘qitishda ilmiylik tamoyili hozirgi zamon fanida qat’iy qaror topgan tamoyillami o‘quvchilarga o‘zlashtirish uchun taklif etilishini nazarda tutadi. Tabiatshunoslik bo‘yicha ilmiy bilimlarning egallab olinishini ta’minlash uchun kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining idrok qilish imkoniyatlarini hisobga olgan holda eng muhim ilmiy ma’lumotlami tanlab bilish kerak. 0‘quvhilarning idrok qila olish imkoniyatlari jismoniy kuch va aqliy kuchlanish talab qiluvchi o‘quv mavzulari va amaliy masalalarni izchillik bilan murakkablashib borish jarayonida kengayib boradi. Qiyinchilik xarakterini to‘g‘ri aniqlash o‘quvchilarning idrok qilish imkoniyatlarini kengayib borishiga, o‘quv materialini izchillik bilan murakkablashib borishiga yordam beruvchi eng to‘g‘ri metodik variantni tanlab olishga imkon beradi. Bu o‘quvchilarning aqliy taraqqiyotini asta-sekin ko'tarilishiga va ilmiy bilimlarni chuqurroq o‘zlashtirib olinishiga imkon beradi. 0‘quv materialining ilmiyliligi tushunarli bo‘lishi kerak, bunga uni o‘quvchilarning aqliy va ruhiy rivojlanishiga, shuningdek, ularning tayyorgarligiga moslashtirish bilan erishiladi. Tabiatshunoslik materiallari mazmunining tushunarliligi kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarida o'qishga qiziqish uyg'otadi, aqlga ozuqa beradi, mantiqiy fikrlash, taqqoslash va xulosalar chiqarish amaliy masalalarni yechishga undaydi.

6.Tabiatshunoslikni o'qitishda nazariyani amaliyot bilan bog'lashning ahamiyati nimada? Javob: Nazariyani amaliyot bilan bog‘lash. Nazariyani amaliyot bilan bog‘lash o'quvchilami amaliy masalalarni hal qilishda nazariyaning, ahamiyatini tushunishga olib keladi, bu ularning o‘zlashtirisl sifatini oshiradi. Bu tamoyil mehnat ta’limi va o‘quvchilami amaliy faoliyatga tayyorlash vazifalarini hal qilishda alohida ahamiyat kasl etadi. 0‘qitishda nazariya bilan amaliyotning bog'lanish xarakteri o‘quv predmetining mazmuni taqozo qiladi. Tabiatshunoslikdi nazariy bilimlar o'quvchilarni tabiatning u yoki bu hodisalai bilan amaliy tanishtirish jarayonida puxtaroq o‘zlashtirib olinadi Bunda amaliyot o'quvchilarni nazariyani o‘zlashtirishga qiziqtirisl uchun undan oldinroq kelishi mumkin. Chunonchi, tabiatda baho mavzusi (3- sinf) ni o‘rganish bo‘yicha amaliy ishlar ekish (ildi: mevalaming hosiliga ekinlar zichligining ta’sirini aniqlash uchui urug‘lar ekish), keyin esa mavzuni o‘rganishda amaliy isl natijalarini tahlil qilish ma’qul.

7.Nazariyaning amaliyot bilan bog‘lanishi qanday amalga oshi- riladi? Javob: Nazariyaning amaliyot bilan bog‘lanishini amalga oshirishg; jamoa xo‘jaligi qurtxonasida ipak qurti ustidan kuzatishlar shuningdek, g‘o‘za, poliz ekinlari, g'alla ekinlari, sezgi organlari yurak va qon mavzulari (3- sinf) bo‘yicha amaliy ishlarninj o'tkazilishi yordam berishi mumkin. 0‘quvchilarning tirik tabia burchagidagi (o'simliklarni ekish va ko‘paytirish) ishlarini shuningdek, o'simliklarning suvga, issiqlikka, yorug‘likka ehtiyojini, manzarali gul o‘simliklarining o‘sishi va rivojlanishig organik va mineral o‘g‘itlaming ta’sirini o‘rganishni, hosildorligin oshirish bo‘yicha tajribalar o‘tkazishni mehnat darslari bilan bog‘lab olib borish nazariy bilimlarni amaliyot bilan aloqasin yaxshilash imkonini beradi.Tabiatshunoslik darslarida nazariyaning amaliyot bilai bog'lanishini amalga oshirib borishda o‘quvchilarning amaliy faoliyati ularning nazariy bilimlarni o‘zlashtirib olishga bo‘lgan intilishlarini bo‘shashtirmasligi lozim. Amaliy ishlar uchun shunday obyekt va tajribalarni tanlash kerakki, bunda ular nazariy tamoyillarni tasdiqlasin va bilimlarni chuqurlashtirish uchui xizmat qilsin.

8.0‘quvchilaming ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili qanday vazifalami o‘z ichiga oladi? Javob: 0‘quvchilaming ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili: 1) o'quvchilarning o‘qishga ongli va ijodiy munosabatda bo'lishlarini; 2) o‘rganilayotgan materialni tushunib olishlari va tushunganlarini ifodalay olishlarini; 3) o'qishning ijodiy xarakterda bo'lishini ; 4) bilimlarni amaliyotda ongli qo'llashni va ulami ishonchga aylanishini o‘z ichiga oladi. Onglilik tamoyilini amalga oshirishda bosh rol o‘qituvchiga taalluqlidir, u o‘quvchi oldida turgan vazifalarni aniq qilib ifodalashi va ulami yaxshi bajarishga qiziqish uyg‘otishi kerak.

9.0‘quvchilarning ijodiy faolligi nimalarga bog‘liq? Javob: 0‘qitishda onglilikni namoyon bo'lishining oliy shakli o‘quvchilarning ijodiy faolligidir, u gerbariy, maket, model, mulyaj tayyorlash, o‘tkazilgan kuzatishlarni tavsiflash va o‘qituvchi taklif qilgan mavzu bo‘yicha bajarilgan ishlar asosida kichik axborot tayyorlash bilan bog‘liq bo‘ladi.

10.Ko'rgazmalilik tamoyilining asosiy vazifalari nimalardan iborat? Javob: 0‘qitishning ko‘rgazmalilik tamoyili. Ko‘rgazmalilik tamoyilidan foydalanishning asosiy vazifasi o‘quvchilaming bilish faoliyatlarini faollashtirishdir. Bu tamoyil atrof olamni bevosita qabul qilib olish asosidagi o'qitishni nazarda tutadi. Ko‘rgazmalilik tamoyiliga rioya qilish tabiatni o‘rganishning dastlabki bosqichlarida juda muhimdir, chunki kichik yoshdagi maktab o'quvchilari ko‘rganlarida hosil qilgan xususiy taassurotlari asosida to‘g‘ri tushuncha va xulosalar hosil bo‘lishiga yordam beruvchi bilimlar olishlari kerak.

11.Tabiatshunoslikni o'qitishdagi ko‘rgazmalilikni qanday shakllarda bajarish mumkin? Javob: Tabiatshunoslikni o‘qitishdagi ko‘rgazmalilikni mashg‘ulotlar jarayonida faqat tabiiy jismlar (tirik tabiat burchagidagi, zooparkdagi o‘simliklar, hayvonlar, gerbariylar, kolleksiyalar), foydalaniladigan yoki tajriba ko‘rinishidagi hodisalami eslatuvchi predmetli ko'rgazmalilikka va tabiat jismlari yoki hodisalarining surat, jadval, doskadagi rasm, model, mulyaj, diapozitiv, kinofilm, xarita, sxema va boshqalardan foydalaniladigan tasviriy ko'rgazmalilikka ajratish maqsadga muvofiqdir.

12.Predmetli va tasviriy ko'rgazmalilikni amalga oshirish o‘quv- chilarning qanday faoliyatlami amalga oshirishlarini ta’minlaydi? Javob: Predmetli va tasviriy ko‘rgazmalilikni amalga oshirish asosida o‘qitish, ayniqsa, bolalar tarbiyasining ertangi bosqichlarida, tafakkurning, kuzatuvchanlikning faollashishiga yordam beradi, o‘rganiIayotgan masalalarga o‘quvchilar qiziqishini oshiradi. Ulami oddiy tadqiqotlar olib borishga o‘rgatadi, bilimlarni faol qabul qilishga yordamlashib, o‘zlashtirib olish jarayonini osonlashtiradi, bilimlaming mustahkamligini ta’minlaydi. Tabiat jismlari va hodisalari yuzasidan olib borilgan kuzatishlar materialni tushunib olishga va o‘zlashtirilganlarni mustah- kamlashga, o'qituvchi rahbarligida tabiat hodisalari o‘rtasidagi chuqur bog'lanishlarni aniqlashga, jismlar to‘g‘risidagi fikrlar bilan ko'rishganlarini taqqoslashga imkon beradi. So‘z bilan qabul qilish, so‘z bilan tasawur etish o‘rtasida puxta bog'lanishlarning vujudga kelishi o'quvchilarning tabiat jismlari va hodisalari to‘g‘risida o‘qituvchi hikoya qilib berganlarning va ular to‘g‘risida darslikda yozilganlarning ahamiyatini tushunib olishlariga imkon beradi.

13.Tabiatshunoslikni o‘qitishda bilimlami puxta o‘zlashtirish tamoyili qanday ahamiyatga ega? Javob: Bu tamoyil olingan bilimlarni, shakllantirilgan o‘quv hamda ko‘nikmalarni o‘quvchilar xotirasida uzoq saqlanishini nazarda tutadi. 0‘quvchilar bilimining puxta bo‘lishi o'qituvchining ko‘rsatib o‘tilgan tamoyillardan o‘quvchilarning taraqqiyot saviyasi hamda qiziqishiga qanchalik muvofiq tarzda foydalanishiga bog‘liq.

14.Tabiatshunoslik bo‘yicha bilimlaming puxta o‘zlashtirilishi nimalar bilan izohlanadi? Javob: Bilimlarni puxta bo‘lishiga erishish uchun, awalo, o‘quv yili boshlanishida ilgari o‘tilgan materialni yangi bilimlaming o‘zlashtirilishi ongli bo‘lishi uchun tiklash zarur. Birinchi navbatda, dasturning yangi material bilan ko‘proq bog‘liq bo‘Igan bo‘limlarini takrorlash lozim. Bunda yangi bilimlarni o‘zlashtirishning birinchi bosqichida o‘qituvchi o‘quvchilar yangi materialni asosli ravishda tushunishlari va o‘zlashtirib olishlari uchun uning barcha hajmini emas, balki asosiy mazmunini berishi kerak. Chunonchi, Vatanimiz tabiatining

xilma-xilligi (4- sinf) mavzusini o‘rganishda o‘quvchilar avval o‘lkadagi tabiiy sharoitning turli-tumanligi, keyin har bir zona bilan tanishadilar. Bu yangi fanlar kiritib borish imkoniyatini beradi, ular yordamida har bir zonaga xos bo‘lgan xarakterli xususiyatlar, jumladan, o‘simlik va hayvonot dunyosi aniqlanib, o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini faollashtiruvchi qo'shimcha ma’lumotlar berib boriladi. Puxta bilimiarga erishishda ulami o‘quvchilaming faol fikr yuritishlari asosida muntazamlashtirish alohida ahamiyat kasb etadi. O'quvchilar yangi bilimlarni, ilgari o‘rganilgan material bilan bog‘lab, chuqurroq o‘zlashtiradilar.

15.0‘qitish jarayonini individuallashtirish nimada namoyon bo'ladi? Javob: 0‘qituvchi sinfda ish olib bora turib, har bir o'quvchi bilan yakka tarzda ishlash, ijobiy hislarni rivojlantirish, salbiylarini bartaraf etish, sinfni jamoa ishiga tortish maqsadida har bir bolaning shaxsiy qobiliyatini o‘rganish va hisobga olish zarurligini unutmasligi kerak.

16.Bolalaming individual xususiyatlarini 0‘rganish qanday ahamiyatga ega? Javob0‘rta ta’lim tizimini isloh qilish sharoitida bolalarning individual xususiyatlarini o‘rganish tobora katta ahamiyat kasb etib bormoqda. Har bir maktab o'quvchisi muayyan axborot va individual xususiyatlarga ega, bu xususiyatlar ularning bilimlarni o‘zlashtirish jarayonlariga ta’sir ko‘rsatadi. Biroq o'qitish jarayonida bolalar guruhida bilimlarni o‘zlashtirish darajasi birxil bo‘lishi mumkin. Binobarin, bolalar taraqqiyotiga to‘g‘ri keladigan umumiylikni aniqlash mumkin U rivojlanish darajasi, bilim zaxirasi, fikrlash xarakteri, faoliyat va xulq-atvor, bahonalarining o‘xshashligi bo‘lishi mumkin. Ammo umumiylik bilan bir qatorda har bir o‘quvchi uchun o'zining individual xususiyatlari; 1) diqqatning rivojlanishi; 2) darsdagi xulq-atvorning xarakteri; 3) predmetga munosabati; 4) ko‘rgaz- mali va og‘zaki materialning qabul qilishining tezligi va aniqligi; 5) o‘quv materialini tushunib olishi va fikrlash xarakteri; 6) tabiat to‘g‘risidagi bilimlarining sifati, og‘zaki hamda yozma nutqlarining rivojlanish darajasi o‘ziga xosdir.

17.0‘quvchilarga individual yondashish qanday faoliyatlarning rivojlanishini ta’minlaydi? Javob: 0‘qituvchining o‘z o‘quvchilarini yaxshi bilishi ularga indivi­dual yondashishning asosi hisoblanadi, buning uchun u doim o‘quvchilarni kuzatib, har xil faoliyat jarayonida o‘rganib boradi. 0‘quvchilarning qanday o‘zlashtirayotganligidan qat’i nazar, ularning hammasiga individual yondashish kerak. Darsni o‘zlashtirishga qiynalayotganlarga o‘z vaqtida qo'shimcha yordam ko'rsatish zarur. 0‘qituvchi har bir topshiriqni (gerbariy va kolleksiyalar tayyorlash, tirik tabiat burchagi va o‘quv-tajrib; maydonchasidagi ishlar, tabiat obyektlarini kuzatish) o‘quvchining individual xususiyatlarini, shu topshiriqni uddalay olishini o'rganilayotgan obyektga nisbatan qiziqishini hisobga olgan holda berishi kerak. 0‘quvchilarga individual yondashishga asoslangar o'qitish jarayoni o‘quv materialining muvaffaqiyatli o‘zlashtirilishini, bolaning aqliy rivojlanishini ta’minlaydi, axloqi) me’yorlami singdiradi.

18.Individual yondashish deganda nimani tushunasiz? Javob:

19.Maktab o'lkashunosligining vazifasi nima? Javob: Tabiatshunoslikni o‘qitishning o‘lkashunoslik tamoyili. Maktab o‘lkashunosligining vazifasi o'quvchilar tomonidan ta’lim-tarbiy; maqsadida har xil manbalar bo‘yicha va bevosita kuzatishlar asosida o‘z o‘Ikasi hududini har tomonlama o‘rganishdir.

20.0‘lkashunoslik tamoyilining vazifasi nima? Javob: O`lkashunoslik tamoyilining vazifasi shundan iboratki, o`quvchilarga o`lkaning tabiatning go`zalligini saqlash, estetik didni tarbiyalashdan iborat.

21.0‘lkashunoslik tamoyili qanday didaktik tamoyillardan foydalanish imkonini beradi? Javob: nazariy bilimlami amaliyot bilan bog‘lash , o`lkashunoslik, ko`rgazmalilik, 0‘quvchilaming ongliligi va ijodiy faolligi tamoyili.