Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti filologiya va tillarni o

. AlisherNavoiyg‘azallaridaxalqmaqollariniqo‘llanishi

Ulug‘mutafakkirijodigata’sirqilganomillardanbirixalqog‘zakiijodidir. Navoiyo‘zqahramonlariningjamiyatvajamiyata’zolarianglabyetmagankechinma, holatvaishqiytug‘yonlarinipoetiklashtirishdafolklorgamurojaatqilgan. Jonlimanzara, jonlitasvirlaryaratgan.

<sup>O‘zbekmumtozadabiyotidamaqollarasosang‘azalbaytidaifodalanganfikrniasoslashyokichog‘ishtirishuchunqo‘llanilgan, natijada, misralarningsoddavaravono‘qilishga, qolaversa, nutqiyta’sirchanlikkaerishilgan. Jumladan, AlisherNavoiyxalqmaqollaridang‘azalbaytiningdastlabkimisrasidagifikrnita’kidlashvatasdiqlashuchunkengfoydalangan. Masalan:

ChunNavoiyko‘nglisindiemdilutfungneosig‘,
Kimushatsashishanibutmasonipayvandila [42.497].
Yoki:
O’qlarig ko’nglumga tushgach kuydi ham ko’z, ham badan,
Kimkuyarho‘luqurug‘chunnayistong‘atushtio‘t [44.87]
kabixalqmaqollaribaytdasabab-qiyosmunosabatinishakllantirarekan, aynipaytdabaytdailgarisurilganfikrniasoslashuchunhamxizmatqilgan.
Ayrimijodkorlardaaynanbirxilmatndagimaqolqo‘llansa-da, biroqulardamaqolkomponentlariningtransformatsiyasiko‘zgatashlanadi. Bundayfarqlarmaqolningshakliystrukturasigadaxldorbo‘lsa-da, biroqsemantikjihatdankattafarqsezilmaydi. Natijada, badiiymatndaxalqmaqollariningturlixilvariantlarivujudgakeladi. Masalan:
Pilo‘lsaseningxasming, desangkizarartopmay,
Birpashshag‘aolamdayetkurmazararhargiz [44.176].
Navoiyqalamigamansubbo‘lganbaytdano‘rinolgan “Birpashshag‘aolamdayetkurmazararhargiz” maqoliMashrabijodidatransformatsiyaqilingan. Qiyoslaymiz:
... Baskishigatekmasunxavfuxatar,
Mo‘rg‘aozorbermasyaxshilar.
Agarharikkiijodkortomonidanqo‘llanganmaqollarnisemantikjihatdanqiyoslasak, xalqhikmatiningharikkivariantima’noottenkalarigako‘rafarqlanadi. Chunki, pashshaham, chumolihamhasharothisoblansa-da, chumoliganisbatanijobiybaho, pashshagaesasalbiybahomunosabatimavjudliginiko‘rishimizmumkin. Agaranashumunosabatlarnuqtainazaridantahliletiladiganbo‘lsa, nafaqatbeozor, balkiinsongaozoryetkazuvchipashshagahamranjyetkazmaslikkerakekan. Demak, buo‘rindaNavoiyqalamimahsulibo‘lganbaytmazmuniysalmoqdorlikkaegaekanliginipayqashqiyinemas. Buesabadiiymatnnimazmuniyjihatlariniochibberishgaengnoziklisoniytahlillarorqalierishishimizmumkinliginiko‘rsatibturibdi.
G‘azaldamaqolkeltirishuchunko‘pincha “masaldurur”, “masalkim”, “chunmasalbo‘ldi” singarijumlalarqo‘llangan, ularta’kidvaqiyosnikuchaytirishgaxizmatqilgan. G‘azaldamaqollar, asosan, baytningikkinchimisrasidajoylashtirilgan. Bundaybaytmisralario‘zarosabab-natija, qiyosvao‘xshatishmunosabatlariniifodalagan.</sup>
Alisher Navoiy nafaqat axloqiy mavzular bayonida xalq maqolariga murojaat qilgan, hattoijtimoiy-siyosiymasalalargaurg‘ubergandahamxalqhikmatlaridanunumlifoydalanadi. Masalan, quyidagimisralargae’tiborqarataylik:
Garchima’zuro‘ldima’mur, eyNavoiyo‘znimen