Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

Jinsiy sikl. Tuxum hujayrasining graaf pufakchasidan va tuxumdondan gavda 
bo‘shlig‘iga tushishi ovulyasiya deb ataladi. Graaf pufakchasi o‘rnida yangi organ: 
agar  tuxum  urug‘langan  bo‘lsa  homiladorlik  sariqlik  tanachasi  yoki  urug‘lanish 
rivojlanadi.  Sariq  tananing  rivojlanishi  follikular  hujayralarning  ko‘payishidan 
boshlanadi.  Ular  o‘rtasidagi  oraliqchada  o‘rab  turadigan  biriktiruvchi  to‘qimadan 
qon  tomir  kapilyarlari  o‘sib  chiqadi.  Ular  rivojlanayotgan  organ  ichida  qalin  to‘r 
hosil  qiladi.  Follikular  hujayralar  sitoplazmasida  lyutein  pigmentining  paydo 
bo‘lishi  ular  rangining  sariq  bo‘lishga  sabab  bo‘ladi  va  organning  nomi  ham 
shundan kelib chiqadi. Homiladorlikning sariq tanasi butun homiladorlik davomida 
saqlanadi, bunda yolg‘on sariq tana tezda yo‘qolib ketadi. Sariq tana vaqtinchalik 
bez hisoblanib, buning gormoni ovulyasiyani to‘xtatib qo‘yadi.   
Graaf  pufakchasining  yyetilishi  va  ovulyasiya  odamda  goh  bir  tuxumdonda, 
goh boshqasida navbat bilan o‘tadi.  Tuxumdondagi  sikl  o‘zgarishlar,  ya‘ni  graaf 
pufakchasining  yyetilishi,  ovulyasiya  va  sariq  tananing  hosil  bo‘lishi,  bachadon 
devoridagi o‘zgarishlar bilan chambarchas bog‘liq. Sariq juda ham qalinlashadi; bu 
bilan  u  urug‘langan  tuxum  hujayrani  qabul  qilishga  va  homilani  oziqlantirishga 
tayyorgarlik  ko‘radi.  Homiladorlikning  birinchi  yarmida  sariq  tana  chiqarib 
yuborilsa embrion halok bo‘ladi. 
Agar  urug‘lanish  yuz  bermasa,  sariq  tana 
teskari  tartibda  rivojlanadi,  bachadonning  qalinlashgan  shilimshiq  qobig‘i  tushib 
ketadi,  qon  tomirlari  yoriladi  va  birmuncha  ko‘p  qon  ketadi.  Keyingini 
menstruasiya  (menstruus-har  oyli)  deb  atash  qabul  qilingan.  Qonning  bachadon 

---

shilimshiq  qobig‘ining  ko‘chib  tushgan  qismlari  bilan  to‘la  atrofiyasi  (qurib 
qolishi) bilan bir vaqtda sodir bo‘ladi. Menstruasiya to‘xtagandan so‘ng bachadon 
devorida  regenerasion  jarayonlar  boshlanadi,  bu  jarayonlar  tuxumdonda  yangi 
graaf pufakchasi rivojlanishining boshlanishiga to‘g‘ri keladi.   
Jinsiy  voyaga  yetishning  boshlanishi  bilan  graaf  pufakchalari  muntazam 
ravishda  yetilib turadi  va  odamda  ovulyasiya  davriy,  har  28  kunda  sodir  bo‘ladi. 
Menstruasiyalar  oralig‘idagi  har  bir  ovulyasiyada,  odat  bo‘yicha,  bitta  graaf 
pufakchasi yoriladi. 
 
Xotin  kishilarda  45-50  yoshlarga  kelib  graaf  pufakchalarining  muntazam 
ravishda yyetilishi avval buziladi, keyinchalik esa butunlay to‘xtaydi. Shu bilan bir 
vaqtda bachadonda sikl o‘zgarishlar buziladi va menstruasiyalar to‘xtaydi.  Tuxum 
hujayralari  yyetilish  prosesslarining  to‘g‘ri  borishi  normal  oziqlanmaslik, 
organizmning narkotiklar bilan zaharlanishi, shuningdek, turli infeksion kasalliklar 
natijasida buziladi.  Hayvonlarda  ovulyasiya  kuyikish  bilan  birga  boradi,  bunda 
bitta,  ko‘p  tug‘uvchilarda  esa  bir  necha  graaf  pufakchalari  yoriladi.  Ulardan  har 
qaysisida bir nechtadan tuxum yyetilishi mumkin.