Buxoro davlat universiteti biokimyo va sport biokimyosi fanidan 2-Amaliy ish

8. Lipidlar qanday moddalar?
Lipidlar (yunoncha:lipos — yogʻ) — barcha tirik hujayralar tarkibida boʻladigan yogʻsimon moddalar. Tirik organizm hayot faoliyatida L. muhim ahamiyatga ega. L. biologik membrananing asosiy komponentlaridan biri boʻlib, hujayralarning oʻtkazuvchanligiga, koʻpgina fermentlarning faolligiga taʼsir koʻrsatadi, nerv impulsini uzatishda, muskullar qisqarishida, hujjatlararo kontaktlarni yuzaga keltirishda va immunokimeviy jarayenlarda qat-nashadi. L.ning yana bir funksiyasi energiya rezervi, hayvon va oʻsimliklarda suv qochiruvchi himoya va termoizolyasiya qoplamasi hosil qilish, shuningdek, turli organlarni mexanik taʼsirlardan saqlashdan iborat.
Koʻpchilik L. yuqori yogʻ kislotalari, spirtlar yoki aldegidlarning hosilalaridir. Kimyoviy tarkibiga koʻra, L. bir necha sinfga boʻlinadi. Oddiy L. yogʻ kislotalari (yoki aldegidlar) va spirtlar qoldigʻidan tarkib topgan moddalardan iborat. Bularga yegʻlar (triglitseridlar va boshqa tabiiy glitseridlar), mum (yogʻ kislotalari va yogʻ spirtlari efirlari) va diol L. (yogʻ kislotalari va etilenglikol yoki b. ikki atomli spirtlar efirlari) kiradi. Murakkab L. ortofosfat kislota hosilalari (fosfolipidlar) hamda qand qoldiqlari (glikolipidlar)dan tarkib toptan moddalardan iborat. Murakkab L. molekulalarida koʻp atomli spirtlar — glitserin (glitserin-fosfatidlar) yoki sfingozin (sfingolipidlar) ham boʻladi. Koʻpchilik L. sirt faol moddalar hisoblanadi. L. organizmda lipazalar taʼsirida fermentativ gidrolizga uchraydi. Bu jarayonda ajralib chiqayotgan yogʻ kislotalar (adenozintrifosfat kislotalar — ATF) va koferment A bilan taʼsirlashib faollashadi, soʻngra oksidlanadi. KoʻpchilikL. hujayralarda oqsillar bilan kompleks murakkab moddalar (lipoproteidlar) holida boʻladi.
Lipidlar ekstraksiya usuli bilan olinadi. Oziq-ovqat sifatida, tibbiyotda kasallarni davolashda xdmda turli sanoat tarmoqlarida ishlatiladi.

9. Lipoidlar organizmda qandayfunksiyani bajaradi?
Lipidlar almashuvuning nеrv - gumoral boshqarilishi yog` to`qimalarida triglitsеridlarning mobilizatsiyasi va sintеzida namoyon bo`ladi. Adrеnalin, noradrеnalin, glyukagon, tiroksin, triyodtironin, somatotropin, β–lipotropin, kortikotropin, gormonlari; gistamin, sеrotonin kabi gormonsimon moddalar lipoliz va qonga yog` kislotalari o`tishini oshiradi. Insulin esa, aksincha lipolizni to`xtatadi, bundan tashqari uglеvodlardan trigilitsеridlarning yangidan hosil bo`lishini kuchaytiradi, umuman yog` to`qimalarida liridlarni to`planishini ta'minlaydi.


10. Organizmda yog'lar qanday gidrolizga uchraydi?
Ovqat lipidlarining asosiy qismini tashkil etuvchi triatsilglitsеrinlar gidrolizi pankrеatik lipaza ta’sirida amalga oshadi. Lipaza faol bo`lmagan holatda tushadi. U ichakda maxsus kofaktor – kolipaza va o`t kislotalari yordamida faollanadi. Faol lipaza yog` tomchilarining triatsilglitserinlariga ta’sir etadi. Ko`pincha 2-monoatsilglitsеrin va erkin yog` kislotalari gidroliz mahsulotlari bo`lib hisoblanadi.

Ichakning karboksiesterazalari va oshqozon osti bezining shirasi 2-monoatsilglitserinni erkin yog` kislotalari va glitseringa parchalaydi. Triatsilglitserinlarning gidrolizida kaltsiy ionlari yordam berib, erkin yog` kislotalari bilan kompleks hosil qiladi.

11. Fosfolipidlar qanday funksiyalarni bajaradi?
Fosfolipidlar, fosfatidlar — murakkab lipidlar, molekulalarida fosfat kislota qoldiqlari boʻladi. F. tarkibiga glitserin, yogʻ kislotalari, aldegidlar va azotli birikmalar (xolin, etanolamin, serii) kiradi. Glitserofosfatidlar [fosfatidilxolin (letsitin), fosfatidiletanolamin (kefalin), fosfatidilserin, fosfatidilinozit, kardiolipin] va fosfosfingolipidlar — fingomiyelinlar F.ning muhim vakillari.
F. tabiatda keng tarqalgan. Asosiy struktura komponentlari sifatida hayvonlar, oʻsimliklar va mikroorganizmlar xujayra membranalari tarkibiga kiradi. Oqsillar bilan lipoprotein komplekslar hosil qiladi.
F.dan tashqari fosfonolipidla r ham maʼlum, bularda fosfor atomi azot asosiga (xolin va etanolaminga) R—S kovalent bogʻ orqali birikkan. Bu birikmalar mollyuskalar va bakteriyalarda topilgan.

12. Steroidlar qanday lipidlar jumlasiga kiradi