Buxoro davlat universiteti adizova Z. M., Avezov A. A., Norova F. F. Ma’lumotlar bazasi buxoro 2022 Mualliflar

Tarmoqli semantik modellar

Bu modellarning asosida tarmoklar, chukkilar va yoylar tushunchasi yetadi.Tarmoklar oddiy va iyerarxik buladi, unda chukkilar - bu ba’zi bir tushunchalar, moxiyatlar, ob’ektlar, vokealar, jarayenlar yeki xodisalardir. Bu moxiyatlar urtasidagi munosabatlar yoylar bilan aks ettiriladi. Abstrakt yeki anik ob’ektlar odatda tushunchalar buladilar, munosabatlar esa bu («bu» («is»), “bir kismi buladi”, “tegishli”, “sevadi” kurinishidagi alokalar. Oddiy tarmoklar ichki tuzilishga ega emas, iyerarxik tarmoklarda esa ba’zi bir chukkilar ichki tuzilishga egalar. Munosabatlarning kuyidagi uchta turini mavjudligi semantik tarmoklarning xarakterli xususiyatlari buladi:

• 
  sinf - sinfning elementi
  
• 
  xususiyat - ma’no
  
• 
  sinf elementining misoli
  

Oddiy semantik tarmokning parchasini keltiramiz. Ikromga ba’zi bir vakt t1 dan t2 gacha davomida “Lada” avtomobili tegishli. U B1 xodisasida mulk egasi buladi. Ikrom “Odam” kupligida element buladi, uning avtomobili esa “avtomobil - VAZ” kupligida elementdir. B1 xodisasi “egallik qilish” xodisalar kupligida element buladi, u “vaziyatlar” kupligida kupchilikcha buladi. “E” yeyi kupchilikning elementini bildiradi, “P” yeyi kupchilikchani bildiradi. “PR” yeyi kesishmaydigan xar xil kupchilikmani bildiradi. “ER” yeyi kesishmaydigan xar xil elementdir.

Iyerarxik semantik tarmoklarda tarmoklarni tarmokchalarga bulinishi kuzda tutiladi va munosabatlar nafakat chukkilar urtasida, balki tarmokchalar urtasida xam urnatiladi.

Yuqoridagi keltirilgan chizmada joylarning daraxti aks ettirilgan. R6 joyi uchun R4, R2, R0 joylari chegarasida yetgan joylarning barcha chukkilari kurinadi, kolganlari esa kurinmaydi. “Kurinishlik” munosabati joylarni tartibga solingan kupchilik “istikbollar”da guruxlash imkoniyatini beradi.

Iyerarxik tarmoklarni grafik tasvirlarining koidalari yeki bitimlarini kurib chikamiz.

1. 
   Bir joyda yetgan chukkilar va yeylar tugri turt burchak yeki kup burchak bilan cheklanadilar.
   
2. 
   Ey uning nomi yetgan joyga tegishli buladi.
   
3. 
   Rj joyning ichida tasvirlagan Ri joyi avlod (ichki daraja) xisoblanadi, ya’ni Ri dan Rj “kurinadi”. Ri Rj da yetgan super chukki sifatida kurib chiqilishi mumkin.
   

Semantik tarmok kurinishidagi bilimlar bazasida yechimni kidirish muammosi kuyilgan savolga mos keluvchi ba’zi bir tarmokgacha tegishli tarmok kismini kidirish masalasidan iborat buladi.
Tarmokli semantik tarmokning asosiy avzalligi - insonning uzok muddatli xotirasini tashkil qilish xakidagi zamonaviy tasavvurga mos kelishidadir. Modellarning kamchiligi - semantik tarmokka chikishni kidirishning murakkabligidir.