Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
13.2. Markaziy bank faoliyatining maqsadi  va vazifalari.  
Markaziy bank quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi: 
-banknotalar (nakd pullar) emissiyasi, 
-davlatning oltin - valyuta zaxiralarini saklash, 
-pul-kredit      siyosati      instrumentlari      yordamida      iqtisodni 
muvofiqlashtirish, 
-kredit institutlari faoliyatini muvofiqlashtirish, 
-davlat banki sifatida faoliyat ko`rsatish, 
-to`lov-xisob munosabatlarini tashkil qilishni  belgilab berish, 
-valyuta kursini muvofiqlashtirish. 
Jahonning  barcha  mamlakatlarida  banknotalarni  muomalaga 
chiqarish  funktsiyasi  Markaziy  banklarning  asosiy  funktsiyalaridan 
biri  xisoblanadi  va  u  bu  soxada  monopol  xuquqga  ega.  Kredit  pullar 
Markaziy  bank  tomonidan  qonunda  belgilangan  ravishda  chiqariladi 
va  Markaziy  bank  muomalaga  chiqarilgan  pullarning  qaytib  bankga 
kelib tushishi choralarini ishlab chiqishlari zarur. 

---

225 
 
Davlatning  oltin  -  valyuta  rezervlarini  boshqarish  funktsiyasi. 
Markaziy  Bank  davlatning  oltin,  kimmatbaxr  metal  va  kamyob 
toshlarni  valyuta  zaxiralarini  boshqaradi.  Davlatning        rasmiy  oltin-
valyuta  zaxiralari  xalkaro  xisob-kitoblarda  aktivlar  rezervi,  xisob-
kitoblar bo`yicha davlatning kafolatli sug’urta fondi sifatida namoyon 
bo`ladi.  Odatda  mamlakat  oltin  zaxiralarining  asosiy  qismi  Markaziy 
bank  ixtiyoriga  berilgan  bo`ladi.  Ba`zi  davlatlarda  oltin  zaxiralar 
moliya  ministrligi  ixtiyorida  bo`lib,  markaziy  bank  oltin  bilan 
operatsiyalarni olib boradi. 
Markaziy banklar  mamlakat valyuta  rezervlarini o`zida yig’adi 
va burezervlar xaltaro xisob-kitoblarni amalga oshirish, to`lov balansi 
defitsitini    koplash    va      mamlakat    uilliy    valyutasi    kursining 
barqarorligini ta`minlash uchun ishlatiladi. 
Markaziy  bank  orkali  davlatning  iktisodiy  siyosati,  yanada 
anikrogi  davlatning  pul-kredit  siyosati  olib  boriladi.  Markaziy 
bankning  pul-kredit  siyosati  davlatning  shugisodni  boshkarish 
siyosatining bir qismi bo`lib, muomaladagi pul massasi, kredit xajmi, 
foiz  stavkalari  darajasini  va  boshqa  pul  muomalasi  va  ssuda  kapitali 
bozori  ko`rsatkichlarini      o`zgartirish      bilan  bog’liq  bo`lgan  chora-
tadbirlar yig’indisidan tashkil topadi. 
Pul-kredit  siyosatining  asosiy  maqsadi 
milliy  valyuta 
barkarorligini  ta`minlash,  valyuta  kursi  va  foiz  stavkalarini  oqilona 
o`rnatish  asosida  inflyatsiya  sur`atlarini  kamaytirish,  kreditdan 
foydalanishning samaradoryaigini oshirish va iqtisodiyotning barqaror 
o`sishini ta`minlashdan iborat. 
Pul-kredit  siyosati  ikki  yo`nalishda  olib  borilishi  mumkin. 
Birinchi yo`nalish - kredit ekspantsiyasi bo`lib, bu  siyosat pul-kredit 
emissiyasini  rag’batlantirish  yo`li  bilan  olib  boriladi,  ya`ni  ishlab 
chikarish sur`atlari tushib ketgan holda, kon`yunkturada rivojlanishga 
erishish  mumkin.  Ikkinchi  yo`nalish  -  kredit  restriktsiya  siyosati 
bo`lib,  u  iqtisodiy  o`sish  davrida  pul-kredit  emissiyasining 
qiskarishiga asoslanadi. 
Markaziy bank “tor” va “keng”  ma`noda pul -kredat siyosatini 
olib  borishi  mumkin.  “Tor”  siyosatda  valyuta      bozorida  investitsiya, 
xisob  stavkasi  va  qisqa  muddatli  kreditlar  buyicha 
foiz
  stavkalariga 
ta`sir  qiluvchi  boshqa  instrumentlar  yordamida  valyuta  kursini 
maqbulliliga erishish tushuniladi. “Keng” siyosatda  muomaladagi pul 
massasiga  ta`sir  qilish  orqali  inflyatsiyaga  qarshi  ko`rash  olib  borish 

---

226 
 
tushiniladi.  Pul-kredit  siyosatining  xalqaro  jixatlari  valyuta  kursi, 
valyuta  rezervlari  va  to`lov  balansi  kabi  masalalarning  echimiga 
karatilgan  bo`ladi.  Markaziy  bank  ruxsat  etilgan  instrumentlar 
yordamida  pul  muomalasini  boshqarib  boradi.  Markaziy  bankning 
pul-kredit  siyosatining  asosiy  instrumentlari  bo`lib  quyidagilar 
xisoblanadi: 
-minimal majburiy rezerv normalarini o`rnatish, 
-foiz (diskont) siyosati , 
-tijorat banklarini qayta moliyalashtirish, 
-ochiq bozor siyosati, 
-targetlash
 va
 boshqalar. 
Xorijiy  mamlakatlar  davlat  banklari  tomonidan  iqtisodiy 
barqarorlikni  ta`minlash  uchun  turli  xil  ta`sir  doiralari,  xususan;  turli 
hil davlat instrumentlaridan foydalanib bormoqdalar.
1