Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
11.3. Kapital bozorida o`rta va o`zoq muddatli kreditlar 
bahosining shakllanishi.  
Kredit  bozorining  funktsiyalari  uning  mohiyati  va  kapitalistik 
xo`jalikda  bajaradigan  roli,  shuningdek,  kapitalistik  ishlab  chiqarish 
munosabatlarini  takror  ishlab  chiqarish  bo`yicha  vaziflalar  bilan 
belgilanadi. 
Kredit  bozorining  beshta  asosiy  funktsiyasini  ajratib  ko`rsatish 
lozim: 
- kredit orqali tovar muomalasiga xizmat ko`rsatish; 
- korxonalar, aholi, davlat, shuningdek, xorijiy mijozlarning pul 
jamg’armalarini jamg’arish va to`plash; 
-  pul  fondlarini  bevosita  ssuda  kapitaliga  aylantirish  va  undan 
ishlab  chiqarish  jarayoniga  xizmat  ko`rsatish  uchun  kapital 
qo`yilmalar ko`rinishida foydalanish; 
-  davlat  va  iste`mol  xarajatlarini  qoplash  uchun  kapital 
manbalari sifatida davlat va aholiga xizmat ko`rsatish; 
-  kapital  markazlashuvini  jadallashtirshi,  kuchli  moliya-sanoat 
guruhlari shakllanishiga ko`maklashish. 

---

202 
 
Kredit 
bozorining 
aytib 
o`tilgan 
funktsiyalari 
ishlab 
chiqarishning 
kapitalistik 
usulini 
qo`llab-quvvatlash, 
davlat-
monopolistik kapitalizmi  iqtisodiy tizimining faoliyatini ta`minlashga 
yo`naltiriladi. 
Pul  kapitali  jamg’arilishi  va  harakatini  aks  ettirar  ekan,  kredit 
bozori  uning  pul  shaklidagi  qiymati  harakati,  kredit  resurslari  va 
qimmatli  qog’ozlar  ko`rinishida  turli  pul  fondlari  hosil  bo`lishi  va 
foydalanilishi bilan uyg’unlikda bog’langan bo`ladi. Bozor vositasida 
kapitalistik  ijtimoiy  ishlab  chiqarishning  rivojlanishiga,  uning 
ijtimoiy-iqtisodiy  munosabatlarga  ta`siriga  sarflanadigan  pul  fondlari 
harakati, hajmi va yo`nalishini aniqlash va o`lchash mumkin. 
Kimoshdi  savdolari  turli  usullar  bilan:  amerikacha  va 
gollandcha  tizim,  shuningdek,  qat`iy  belgilangan  foiz  stavkasi  bilan 
o`tkazilishi  mumkin.  Kimoshdi  savdosi  o`tkazishning  amerikacha 
usulida  talabnoma  banklar  tomonidan  taklif  etiladigan  foiz  stavkalari 
bo`yicha  qondirliadi.  Rossiya  Federatsiyasida  bank  talabnomalarida 
taklif etilayotgan foiz stavkasi Markaziy bank tomonidan taklif etilgan 
minimal  stavkadan  past  bo`lishi  mumkin  emas.  Bunda  foiz  stavkasi 
minimal  stavkaga  teng  bo`lgan  talabnoma  sotilmagan  kreditlar 
qoldig’iga  proportsional  ravishda  qondiriladi.  Gollandcha  usulda 
barcha 
talabnomalar 
qondirilgan 
talabnomalar 
ro`yxatiga 
(otsechenie???  stavkasi  bo`yicha)  kiritiladigan  oxirgi  foiz  stavkasi 
bo`yicha  qondiriladi.  Qat`iy  belgilangan  foiz  stavkali  kimoshdi 
savdosida  barcha  talabnomalar  qondiriladi.  Biroq,  bunday  stavkada 
talabnomalar umumiy miqdori kimoshdi savdosiga taklif etilgan kredit 
hajmidan 
oshib 
ketganida 
talabnomalar 
qisman 
qondiriladi. 
Qondirilgan  talabnomalar  darajasi  kimoshdi  savdosi  krediti  umumiy 
hajmining talabnomalar miqdoriga nisbatiga mos keladi. 
O`zbekiston 
Respublikasi 
Markaziy 
banki 
tomonidan 
tasdiqlangan 1996 yil 20 apreldagi 41-sonli Kredit resurslari kimoshdi 
savdosini  o`tkazish  Tartibiga  muvofiq  O`zbekiston  Respublikasi 
valyuta  birjasida  (O`zRVB)  moliyaviy  vositalarni  so`mda  va  xorijiy 
valyutada  joylashtirish  bo`yicha  kimoshdi  savdolari  o`tkazish  tartibi 
belgilangan. 
Kimoshdi  savdolarida  quyidagi  turda  operatsiyalar  amalga 
oshiriladi: 
- O`zbekiston Respublikasi Markaziy bankining (bundan keyin 
- Markaziy bank) kreditlarini kimoshdi savdosida joylashtirish; 

---

203 
 
- depozit omonatlarini kimoshdi savdosida joylashtirish; 
- banklararo kreditlarni kimoshdi savdosida joylashtirish. 
Kredit resurslari kimoshdi savdosini amalga oshirishdan asosiy 
maqsad  ichki  moliya  bozorini  sog’lomlashtirish  va  mustahkamlash 
hisoblanadi.