Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

birinchidan,
 uning ijtimoiy maxsulot yaratish, milliy daromad va 
pul resurslarini qayta taqimlashga bog’likligi; 
ikkinchidan,
 kreditning xarakat shakliga (tovar yoki pul tarzida) 
ega ekanligi; 
uchinchidan,
  takror  ishlab.  chiqarishdagi  xarakatning  asosiy  xal 
etuvchi belgisi (qarz) ekanligi
 
va x. k 
Berilgan  kredit  kaytarib  berishlilik  xarakteriga  ega.  U  xuddi  shu 
sifati bilan moliyadan farq qiladi. 
Ssuda  kapitali  manbalarining  taxlili  kreditning  iqtisodiy 
kategoriya sifatidagi moxiyatini aniklashga asos bulib xizmat kildi. 
Bir kator iktisodchilarning fikricha,
 kredit
 jamiyatdagi vaktincha 
bo`sh pul mablaglarini yigish va ularni taksimlash shaklidir. 
Kreditning  moxiyatini  yanada  aniqlashtirish  uchun  uning 
tarkibini, xarakat  bosqichlarini, iqtisodiy kategoriya sifatidagi  muxim 
belgilarini ijtimoiy - iqtisodiy xarakteristikasini ko`rib chikamiz.  
Xar  qanday  iqtisodiy  kategoriya  o`zining  funktsiyalariga  ega 
bo`lgani  kabi  kredit  xam  o`zining  bir  kator  funktsiyalariga  ega. 
Ijtimoiy  iqtisodiy  tizimda  kreditning  o`rni  va  roli  u  bajarayotgan 
funktsiyalari bilan aniqlanadi.  
Kreditning  funktsiyasi  -  bu  kreditning  iktisodiyotda  faoliyatining 
konkret ravishda namoyon bulishidir. 
Kreditni  taxlil  qilishda,  funktsiya,  uning  moxiyati  va  roli 
o`rtasidagi oralik zveno sifatida ko`rib chiqiladi. 
Respublikamizning  ko`zga  kuringan  olimalaridan  biri  SH. 
Abdullaeva  o`zining  "Pul,  kredit  va  banklar"
1
  nomli  kitobidan  kredit 
munosabatlarida  sub`ektlari ikki xil bo`lishini ko`rsatib o`tadi: 
kredit (qarz beruvchi) 
qarzdor 
                                                           
1
 Абдуллаева Ш.З.. “Пул кредит банклар”. Тош.: “Молия” -2000 й.  121 бет.  
 

---

190 
 
Bundan tashqari, kredit kredit munosabatlari tarkibining elementi 
sifatida kreditning ob`ekti yuzaga keladi. 
Bunda  qarzga  berilgan  mablag  o`z  kiymatini  saqlab  qolishi 
kreditning  asosiy  xususiyati  xisoblanadi.  Kredit  tarkibi  uning 
elementlari birligini ifodalaydi. 
Kreditning  xarakat  bosqichlari  xam  uni  muxim  belgisi 
xisoblanadi.  Qarzga  beriluvchi  qiymat  xarakatini  quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
B
k
-O
kz
-I
k
 - V
r
 - +
k
 - F
ks
 
  B
k
- kreditning berilishi; 
O
kz
  -  kreditni  qarz  oluvchi  tomonidan  uning  vaqtinchalik 
extiyojini qondirish uchun olinishi; 
I
k
 - kreditni ishlatilishi qarz oluvchining kreditni nima  maqsadda 
olinganligi bilan uzviy bog’lik bo`ladi; 
 V
r
  -  qarz  oluvchining  xo`jaligida  qarzga  olingan  qiymatning 
aylanishi  tugallanishini  resurslarning  aylanishdan  chikarilishini 
ifodalaydi; 
Q
k
 - kreditni qaytarish; 
 F
ks
  -  vaqtinchalik  berilgan  qiymatni  kreditor  qo`liga  qaytib 
kelishi (foiz bilan). 
Kredit  moxiyatining  taxlili  uzluksiz  jarayon.  Bunda  taxlil 
jarayonida  yangidan  yangi  beligilar,  xususiyatlar  yuzaga  chiqishi 
mumkin. 
Kredit  mexanizmini  tashkiliy  iqtisodiy  elementlaridan  biri  kredit 
ob`ektlaridir.  Kredit  ob`ektlari  deyilganda  kredit  beriladigan  aniq 
maqsad 
yoki 
uning 
nimaga 
mo`ljallanganligi 
tushuniladi. 
Xo`jaliklarga  beriladigan  kreditlarni  ishlab  chiqarish  fondlarining 
aylanishi bilan uzviy bog’liqligi korxona va tashkilotlarni kredit berish 
jaryonini 2 sferaga ajratishni taqazo etadi: 
1.
 
Asosiy ishlab chiqarish faoliyatini kredit berish. 
2.
 
Kapital xarajatlar va quyilmalarni kredit berish. 
Kredit  berish  bu  tarzda  2  sferaga  ajratish  aylanma  va  asosiy 
fondlarning aylanishlaridagi  xususiyatlar bilan belgilanadi. Ma`lumki, 
aylanma  mablag’lar  o`zlarining  harakatchanligi  aylanish  tezligining 
kattaligi  va  ularni  tashkil  etishga  beriladigan  kreditlarning  muddatini 
qisqaligi bilan ajralib turadi.