Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

 
7.4. O`zbekiston Respublikasida amalga oshirilgan pul islohotlari 
va ularning o`ziga xos xususiyatlari. 
 
O`zbekistondagi  inflyatsiya  bu  mustakil  O`zbekiston  zaminida 
vujudga  kelgan  inflyatsiya  emas.  Tarixan  bu  inflyatsiya  sobik  SSSR 
da yuzaga kelgan. Bu inflyatsiyaning umumiy iktisodiy sababi davlat 
boshkaruvida  iktisodga  nisbatan  siyosatga  kup  e`tibor  berganidadir. 
Natijada  ishlab  chikarish  sur`tlari  tushib  ketdi.  Tovar  kamyobligi 
yashirin jarayon bo`lib, tovarlarni ishlab chikarish uchun ko`p xarajat 
qilinsada  (xom-ashyolarning  narxi  yuqoriligi  tufayli)  tovarlar  past 

---

143 
 
baxoda sotilgan. Fark davlat byudjetidan qoplana borgan. 1992 yilning 
boshidan  erkin  baxolarga  o`tish  natijasida  (ozik  ovkat  va  yokilgi 
resurslardan  tashkari)  inflyatsiya  yuzaga  otilib  chiqdi  va  tez  sur`atlar 
bilan rivojlanib ketdi. 
SHu  tufayli  O`zbekistondagi  inflyatsiya  sobik  SSSR  davrida 
yuzaga kelgan inflyatsiyaning qoldig’idir va uni davolash uzoq vaqtni 
talab  qiladi.  Sobiq  SSSR  da,  jumladan  O`zbekistonda  90  -  yillardagi 
inflyatsiyasining asosiy sabablari: 
- 
iktisodiy 
muvozanatning 
yo`kligi, 
ishlab 
chikarish 
sur`atlarining tushib ketishi natijasida rejali iktisodiyotdagi inkiroz; 
-maxsulotlar sifatining, mexnat unumdorligining pastligi; 
-ishlab  chiqarishda  xarajatlar  salmg’gining  oshib  ketishi, 
bexuda  sarflar,  iktisod  printsiplariga  rioya  qilmaslik  va  boshkalar 
xisoblanadi.. 
Undan  tashqari  rivojlangan  bozor  sharoitiga  o`tmasdan  turib 
baxolarning  erkinlashuvi,  tovar  massasi  ustidan  ba`zi  bo`limlarining 
yakka xukmronlik o`rnatishi, baxolarni xoxlagacha boshqarish, kredit, 
moliya 
siyosatlarining 
noto`g’ri 
olib 
borish, 
iktisodning 
“dollarlashuvi”,  “rubl’  zona”  sining  emirilishi,  valyuta  tushumlari  va 
milliy  boylikning  chetga  oqib  ketishi  va  boshqalar  inflyatsiya 
jarayonining yana rivojlanishiga olib kelgan. 
Inflyatsiya jamiyatning rivojlanishiga salbiy ta`sir ko`rsatadi. 
Mamlakat iqtisodiy ahvolini tang holga olib keladi:
 
–  ishlab  chiqarish  hajmi  tushib  ketadi  va  baholarning  oshib 
borishi ishlab chiqarish istiqbollariga to`g’anoq bo`ladi. 
– kapitalning asosiy qismi ishlab chiqarishdan savdo (muomala) 
sohasiga,  vositachilik  sohasiga  oqib  o`tadi.  CHunki  ishlab 
chiqarishdan  ko`ra,  savdo  sohasidagi  kapital  tezroq  va  ko`proq  foyda 
keltiradi; 
–  baholarning  o`zgarib  turishi  olibsotarlikni  rivojlantiradi,  arzon 
vaqtida olib, qimmat bo`lganda sotish jarayoni, tovar zaxiralarini yashirish 
jarayonlari avj oladi; 
– kredit berish jarayonlari cheklangan bo`ladi. Qarz oluvchilar 
ko`payadiyu,  qarz  beruvchilar  soni  qisqaradi,  chunki  qarz  bergan 
yutqazishi mumkin; 
– davlatning moliya resurslari qadrsizlanadi va h.k.  
  Aholining  kam  daromad  oluvchi  qismining  ijtimoiy  ahvoli 
yomonlashadi.  Ularning  real  daromadlari  kamayadi.  Nominal 

---

144 
 
daromadning baholar o`sishidan tushishi natijasida aholining turmush 
darajasi  pasayadi.  Ayniqsa,  nafaqa,  davlat  tashkilotlaridan  maosh 
oluvchilarning  ahvoli  qiyinlashishi  mumkin.  Inflyatsiya  aholi 
jamg’armalarining qadrsizlanishiga olib keladi. Inflyatsiya aholi ba`zi 
qatlamlarining (savdosotiq sohasida) boyishiga olib keladi.  
 
 
7.1-rasm.Manba: Markaziy bank hisob-kitoblari. 
 
Davlat 
aholining 
daromadlar 
darajasini 
tenglashtirish 
maqsadida daromad va soliqlarni indeksatsiya qilib boradi. 
2020–2021  yillarda  tarkibiy  islohotlardan  ko`zlangan  natijalar 
tobora  ko`rinib  borishi  bilan  iqtisodiyotdagi  cheklovlar  kamayib 
boradi, bu o`z o`rnida narxlarga taklif tomonidan keladigan bosimning 
pasayib  borishiga  imkon  yaratadi.  Bu,  birinchi  navbatda,  davlat 
korxonalari  islohoti  va  iqtisodiyotning  barcha  jabhalarida  raqobat 
muhiti kuchayishi bilan bog’liq. 
YUqorida  qayd  etilgan  sharoitlarning  ta`minlanishi  hamda 
tashqi  muhitning  barqarorligi  2020  yil  oxiriga  yillik  inflyatsiya 
darajasining 10–12 foiz oralig’ida bo`lishiga sharoit yaratadi.