Buxoro davlat universiteti abdullaev a. J, Qayimova z. A, Boltaev sh. Sh, Narzieva d. M

universallashuvi
  va 
diversifikatsiyasi
  bo`lib,  banklar  faoliyatining  turli  tarmoq  va 
sohalarni  qamrab  olishini  kam  risklilik  asosida  yuqori  daromad 
olishga yo`naltirilgan bo`lishi lozim. 
Banklar  qaysi  mulk  shakliga  asoslanganligidan  qat`iy  nazar 
ularning faoliyati yuqoridagi tamoyillarga asoslanadi. 
Oldingi  paragrafda  ta`kidlanganidek  banklar  aktsiyador  jamiyat 
kabi  ochiq  turdagi  yoki  yopiq  turdagi  aktsiyador  banklar  bo`lishi 
mumkin. Aktsiyadorlar safiga kirish aktsiyalarni sotib olish yo`li bilan 

---

263 
 
amalga  oshiriladi.  Huquqiy  va  jismoniy  shaxslar  banklarning 
aktsiyadorlarini sotib olishi va aktsiyadorlar bo`lishi mumkin. 
Ba`zi  tijorat  banklari  paylar  (badallar)  hisobidan  tashkil  qilinishi 
mumkin.  Bu  turdagi  banklarning  qatnashchilari  ham  huquqiy  va 
jismoniy shaxslar bo`lishi mumkin. 
Xususiy banklar-jismoniy shaxslarning pul mablag’lari hisobidan 
tashkil qilingan banklar hisoblanadi. 
Bajaradigan  operatsiyalariga  qarab  tijorat  banklari  universal  va 
maxsus banklarga bo`linadi. 
Universal  banklar  xilma-xil  operatsiyalar  bajarish,  xar  xil 
xizmatlar  amalga  oshirish  xususiyatiga  ega  bo`ladi.  Maxsus  banklar 
ma`lum  yo`nalishlarga  xizmat  ko`rsatib,  o`z  faoliyatini  shu 
yo`nalishlarda  yutuqlarga,  samaradorlikka  erishishga  bag’ishlaydi. 
Bunday  banklarga  tarmoqlarga  xizmat  ko`rsatuvchi  banklar,  eksport-
import  operatsiyalarini  olib  boruvchi  banklar,  investitsiya  banklari, 
ipoteka-zamin banklarini kiritish mumkin. 
Joylashish  belgisiga  qarab  tijorat  banklar:  xalqaro,  respublika, 
mintaqaviy, viloyat banklariga bo`linishi mumkin. 
Tarmoqlarga  xizmat  ko`rsatishga  qarab:  sanoat,  qurilish,  qishloq 
xo`jalik, savdo va boshqa banklarga bo`linishi mumkin. 
Bozor 
iqtisodiyoti 
sharoitida 
banklarning 
roli, 
ularning 
iqtisodiyotga  ta`siri  o`sib  bormoqda.  Kredit  muassislari,  aholi, 
korxona,  tashkilotlar,  kompaniyalarning  bo`sh  pul  mablag’larini 
yig’ish va joylashtirishdan tashqari, korxonalarning xo`jalik faoliyatini 
takomillashtirishga  yordam  beradi  va  korxonalar  faoliyatini  ko`zatib 
borishi mumkin. 
Banklar  va  uning  krediti  yordamida    mavjud  kapital  tarmoqlar 
o`rtasida,  ishlab  chiqarish  va  muomala    sohasi  o`rtasida  taqsimlanadi 
va qayta taqsimlanadi. 
Sanoat,  transport,  qishloq  xo`jaligi  sohasida  qo`shimcha 
investitsiyaga  bo`lgan  talablarni  moliyalashtirib,  banklar  xalq 
xo`jaligida progressiv yutuqlarga erishishni ta`minlashi mumkin. 
Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng 
bo`lishiga  olib  keladi.  Bu  sababli  tijorat  banklari  quyidagi 
funktsiyalarni bajaradi: 
-vaqtincha  bo`sh  turgan  pul  mablag’larni  yig’ish  va  ularni 
kapitalga aylantirish; 
-korxona, tashkilotlar va aholini kreditlash; 

---

264 
 
-iqtisodiyotda hisob-kitoblar va to`lovlarni amalga oshirish; 
-moliya-valyuta bozorida faoliyat ko`rsatish; 
-iqtisodiy-moliyaviy  axborotlar  berish  va  maslahat  xizmatlarini 
ko`rsatish va boshqalar.