Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Krivoship-koromisloli mexanizm.
Tezlik va tezlanish rejasi sterjenli mexanizmda tezlik, uzatish nisbati va tezlanishlarni aniqlash uchun universal hisoblanadi. Bu aniqlik oldingi ma’ruzada misol tariqasida oddiy sterjenli mexanizm- krivoship polzunda ko’rsatilgan. Endi krivoship koromisloli mexanizmda tezlik va tezlanish rejasini qurishini ko’rib chiqamiz. Mexanizm sxemasi berilgan holat uchun μ_e masshtabda quriladi (6.1-rasm). Tezlik rejasini μ_v = μ₁(m/s·mm) krivoship masshtabida quramiz, bunda krivoship B nuqtasi tezlik vektorining chizmadagi ifodasi, tezlik rejasida mexanizm sxemasidagi krivoship uzunligiga teng qilib olinadi (bu holatning isbotini oldingi ma’ruzaga qarang).
Tezliklar rejasi p qutbdan pv vektorni krivoship AB uzunligiga teng va aylanish yo’nalishiga perpendikulyar qilib o’tkazamiz: pv= ┴AB. (Bu va keyingi harakatlar tezlik rejasini qurish uchun 6.1-rasmda keltirilgan). Shatun C nuqtasining tezligini quyidagi vektor tenglamaga asosan quramiz:

C nuqta shatunga va koromisloga tegishlidir, shuning uchun V_c tezlikning ta’sir chizig’i CD koromisloga perpendikulyar. Bu chiziqni tezlik rejasining qutbdan o’tkazamiz, ya’ni C nuqtaning tezligi absolyutdir. Shatunga tegishli C nuqtaning – V_CB nisbiy tezligining ta’sir chizig’i shatunga perpendikulyar, shuning uchun, grafik qo’shish amalini bajarib uni pv vektorning oxiridan o’tkazamiz. Bu ikki chizig’ni kesishuv nuqtasida, tezliklar rejasida qidirilayotgan nuqta topiladi. Shunday qilib pc – bu vektor C nuqtaning absolyut tezligi, BC esa C nuqtani B nuqtaga nisbatan nisbiy tezlik vektori. Tezliklar rejasida S nuqtaning o’rnini topish uchun o’xshashlik teoremasidan foydalanamiz, unga qarab zveno nuqtalarining nisbiy tezlik vektoridan hosil qilingan shakl zvenolaridan hosil qilingan shakl o’xshashdir. Bizning holatda zveno kesmalari va nisbiy tezliklar proporsionaldir. Ya’ni S nuqta shatun o’rtasida joylashgan, shuningdek S nuqta tezliklar rejasida b va c nuqtalarning o’rtasida joylashadi: ps-S nuqtaning absolyut tezlik vektori.
Shatun 2 va koromislo 3 zvenolarning burchak tezlik yo’nalishi va qiymatini tezliklar rejasidan foydalanib topamiz. Shatun nisbiy harakatda B nuqta atrofida aylanadi va uning burchak tezligi –cb chiziqli nisbiy tezlik qiymatini shatun uzunligiga bo’lib topamiz. Haqiyqiy qiymatlarni ularning tezlik rejasidagi va mexanizm sxemasidagi qiymatlarga almashtirib, (5.1) va (5.4) larni hisobga olib quyidagini hosil qilamiz:
(6.3)
Qisqartirilgandan keyin quyidagi natijani olamiz:
(rad/s)
Bu burchak tezlik w₂ ni yo’nalishini topish uchun tezlik rejasidan bc vektorni shartli ravishda mexanizmning C nuqtasiga ko’chiramiz va shu vektor yo’nalishidan B nuqtaga nisbatan moment olamiz, momentning yo’nalishi w₂ - yo’nalishni beradi (6.1-rasm).
Koromisloning burchak tezlik qiymati yuqoridagi formulaga o’xshash topiladi, bunda bc o’rniga pc, BC o’rniga CD ni qo’shish kerak:
(rad/c) (6.4)
Bu tezlikning yo’nalishini pc vector ko’rsatadi, shartli ravishda koromisloning C nuqtasiga ko’chirilgan soat strelkasiga teskari aylanadi. (6.1-rasm). Tezlanish rejasini ko’rishga o’tamiz. Tezlik rejasiga o’xshash krivoship masshtabida quramiz, unda krivoship B nuqtaning normal tezlanish vektorini tezlanishlar rejasidagi ifodagi mexanizm sxemasidagi krivoship uzunligiga teng qilib olinadi. Qutb π dan krivoship B nuqtasining normal tezlanish vektorini aylanish markaziga yo’naltirib, ya’ni B nuqtadan A nuqtaga qarab o’tamiz. Bu vektor yuqorida aytilganidek mexanizmsxemasidagi krivoship uzunligiga tengva parallel bo’ladi, ya’ni pb=// AB