Buxoro amirligi qog’oz pullari

Buxoro amirligi qog’oz pullari.
Buxoro Davlat muzeyi fondida Markaziy Osiyodagi qog’oz pullarning XIX - XX asrlariga oid eng boy kollektsiyalari mavjud. Ularning ichida Buxoro amirligi va Buxoro Xalq Sovet Respublikasining dastlabki qog’oz pullarini yasashda ko’llanilgan muhrlar va shtamplar ham bor.
1917 yilgi to’ntarishdan so’ng Buxoro amirligida Rus podshosining qog’oz pullari muomaladan chiqarib tashlandi. Endiliqda amirlik o’zining qog’oz pullarini chiqarishi kerak bo’ldi va 1918 yilda amirlikning Mir Sayid Olimxon Arqda qushbegi, qozi, qozi al-quzzot, Buxoroning eng yirik savdogarlari ishtirokida majlis yig’di. Pulni qanday chiqarish xususida qizg’in bahslar bo’lib, savdogar Yusupov «Pul belgilari hakida»gi qonun loyihasini taqtsim etdi. Loyihaga ko’ra, pul belgilarini zamonaviy texnologiyalar yordamida mashinada bosib chiqarish ilgari surilgan edi. Savdogar Mulla Qutbiddin pullarni bunday usul bilan bosib chiqarish musulmon pullari ko’rinishini buzishini aytib, savdogar Yusupovni «kofir» deb atab, uni majlisdan haydab chiqarishga erishadi va pullarni qo’l mehnati orqali shtamplar bilan bosib chiqarishga kelishiladi.
Qog’oz pullarni ishlab chikarish uchun maxsus «Qog’ozxona» korxonasi tashkil etilib, - unda to’qsoba, jo’bachi, mirzaboshi, qushbegining yordamchisi va 20 ga yaqin «ustalar» shuningdek, ular ichida «naqqoshchyu> - bo’yoqchi va rassomlar, zargarlar, «mirzoi xushxat» - xusnixat egalari va boshkalar bo’lgan.
Bog’i Dilkushoning ichida kichik fabrika tashkil etilib, sifatli qog’oz o’sha yerdan olib kelingan. Qog’oz pullarga Buxoro arkida shtamp bosilgan. Bunday ishlarga usto Sadriddin miroxur bosh-qosh bo’lgani to’g’risida ma’lumotlar saqlanib qolgan .
Buxoro amirligi tugatilgach, BXSR yangi pul belgilarini ishlab chiqdi. Ustalar 1922 yilgacha pul belgilarini qo’lda tayyorlaganlar. 1923 yildan so’ng tipografik usulda pullarni ishlab chiqarishgan va bezashgan. SHu yildan so’ng
shtamp va muhrlar BXSR Nozirligi boshchiligida Buxoro Davlat muzeyiga topshirilgan.
Pullarda quyidagi yozuvlar bo’lgan:
1.Rus tilida va eski o’zbek (arab) grafikasida pullarning nominali (necha pulligi ko’rsatilgan).
2.Arab grafikasida pullarning sanalari ko’rsatilgan.
SHuningdek, BXSRning pul belgilarida - ramzlari (yarim oy va yulduz), xazinachining husnixatli ko’li, chiqarilgan joyi va vaqti, pulning nominali kabi ma’lumotlar berilgan.
Buxoro qog’oz pullari davlatning xujjatli dalili sifatida XX asrdagi siyosiy, iqtisodiy va moliyaviy ahvoli haqida qiziqarli ma’lumotlarni beradi. Ular orqali biz yuqoridagi jarayonlarni yanada chukurroq o’rganishimiz mumkin.