Buxglteriya hisobi va audit

kreditor 
sifatida 
maydonga 
tushadigan 
barcha 
moliyaviy-iqtisodiy 
munosabatlar yig’indisi tushuniladi. 
Moliyaviy  resurslarni  davlat  tomonidan  qarzga  olishning  asosiy  shakli –  bu 
davlat  qarz  majburiyatlari  (zayomlari)ni  chiqarish  hisoblanadi.  Ularni  joylashtirish 
jarayonida davlat aholi, banklar, savdo va sanoat kompaniyalarining vaqtincha bo’sh 
turgan pul mablag’larini jalb qiladi. 
O’zbekistonda  tashqi  qarzni  me’yor  darajasida  ushlab  turish  borasida  qat’iy 
chora-tadbirlar  amalga  oshirilib,  buning  ifodasini  Prezidentimizning  quyidagi 
so’zlaridan  ham  ko’rish  mumkin.  «Bugungi  kunda  jahondagi  aksariyat 
mamlakatlarda  moliyaviy  qarzdorlik  hajmlarining  oshib  borayotgani  va  bank 
aktivlarining  yetishmasligi  eng  jiddiy  va  tashvishli  muammolardan  biriga 
aylangani  hech  kimga  sir  emas.  SHuni  mamnuniyat  bilan  ta’kidlash  lozimki, 
bizning tashqi qarzimiz hajmi va uni qoplash uchun ajratiladigan yillik mablag’lar 
darajasi  xalqaro  mezonlar  bo’yicha  eng  past  parametrlarni  tashkil  etadi.  YAlpi 
ichki  mahsulotga  nisbatan  tashqi  qarz  2007  yilning  oxirida  atigi  17  foizni, 
eksportimizning  yillik  hajmiga  nisbatan  esa  44  foizni  tashkil  etdi.  Bu  esa 
O’zbekistonning  o’z  majburiyatlari  bo’yicha  vaqtida  hisob-kitob  qilish  kafolatini 
beradigan eng ishonchli, to’lovga  qodir hamkorlar qatoridan  munosib  joy  olishini 
ta’minlaydi»
59
. 
Davlat  o’z  majburiyatlarini  nafaqat  xususiy  sektorda  joylashtirishi,  balki 
ularni  Markaziy  bankda  hisobga  olishi  ham  mumkin.  Bunda  bank  muomalaga 
pulning tovar hajmining ko’payishi bilan bog’liq bo’lmagan qo’shimcha miqdorini 
chiqaradi.  Davlat  qarzlarining  to’xtovsiz  ko’payib  borishi,  milliy  daromadni  foiz 
to’lovlari shaklida, tobora ko’proq qayta taqsimlanishga olib keladi. 
Katta  byudjet  taqchilligi  va  davlat  majburiyatlari  bo’yicha  foiz  to’lovlari 
o’sish  sharoitida,  davlat  qarzlarini  to’lash  vaqtini  imkon  darajada  cho’zishga 
harakat  qiladi.  Buning  uchun  turli  xil  usullardan  foydalanish  mumkin.  Jumladan 
davlat o’zining qisqa muddatli majburiyatlarini, o’rta va uzoq muddatli zayomlarga 
almashtiradi.  U  o’zining  qisqa  muddatli  majburiyatlarini,  ancha  yuqori  foiz 
bo’yicha  yangi,  uzoq  muddatli  zayomlar  chiqarish  hisobiga  ham  sotib  olish 
mumkin.  Bunday  turdagi  tadbirlar  qisqa  davrli  samara  berishi  va  vaqtincha 
davlatning moliyaviy ahvolini yengillashtirishi mumkin, chunki u odatda kelgusida 
foiz stavkasining oshishi va qarzlar umumiy miqdorining o’sishi bilan bog’liq. 
Xo’jalik  hayoti  baynalminallashuv  jarayonlarining  tez  o’sishi,  xalqaro 
kreditning  jadal  rivojlanishi  natijasida  davlat  o’ziga  zarur  bo’lgan  moliyaviy 
resurslarni  jalb  qilish  uchun  bo’sh  pul  mablag’larining  milliy  chegaradan 
tashqaridagi manbalaridan faol foydalanadi. Buning natijasida tashqi qarz vujudga 
keladi.