Buxglteriya hisobi va audit

3. Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va vazifalari 
Iqtisodiyot  nazariyasi  fanining  predmetini  aniqlashga  oid  masalaning  yechimi 
juda  murakkab  bo’lib,  bu  haqda  o’tmishda  ham,  hozir  ham  turli  olimlar  har  xil 
fikrlar bildirib kelmoqdalar. 
Masalan, Aristotel  bu  fanni  uy  xo’jaligini  boshqarish  qonunlari  to’g’risidagi 
fan  deb  qaragan  bo’lsa,  merkantilistlar,  fiziokratlar  va  ingliz  klassik  iqtisodiy 
maktabi  vakillari  unga  boylik  to’g’risidagi,  uning  manbalari  va  ko’paytirish 
yo’llari,  boylikni  ishlab  chiqarish,  taqsimlash,  ayirboshlash  va  iste’mol  qilish 
to’g’risidagi fan deb qaradilar. Keyingi paytda mazkur fanni xalq xo’jaligi, ijtimoiy 
xo’jalik to’g’risidagi fan deb ham hisoblamoqdalar. Ayrimlar iqtisodiyot nazariyasi 
fanini  moddiy  hayotiy  vositalarni  ishlab  chiqarish  va  ayirboshlashni  boshqarish 

---

13 
 
qonunlari to’g’risidagi fan deb ko’rsatadilar. A.Marshall esa iqtisodiyot nazariyasi 
(siyosiy  iqtisod)  fanining  predmeti  insoniyat,  jamiyatning  me’yoridagi  hayotiy 
faoliyatini tadqiq qilishdan iborat, deb yozadi. 
Iqtisodiyot  nazariyasi  fani  siyosiy  iqtisod  nomi  bilan  yuritilgan  davrda  qator 
darsliklarda va ayrim asarlarda uning predmeti moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish 
jarayonida  kishilar  o’rtasida  sodir  bo’ladigan  munosabatlarni  o’rganishdan  iborat, 
deb ko’rsatilgan edi. 
AQSH  va  boshqa  ba’zi  bir  mamlakatlardan  kirib  kelgan  «Ekonomiks» 
darsliklarida  (iqtisodiyot  nazariyasi  «Ekonomiks»  deb  yuritilgan  darsliklarda)  bu 
fanning  predmeti  kishilarning  moddiy  ehtiyojlarini  to’laroq  qondirish  maqsadida 
cheklangan  resurslardan  samarali  foydalanish  muammolarini  tahlil  qilish, 
kishilarning iqtisodiy hulq-atvorini o’rganishdan iborat, deb ko’rsatilgan. 
Bozor iqtisodiyotiga o’tilayotgan hozirgi davrda Rossiya Federatsiyasida chop 
etilayotgan  turli  iqtisodiyot  nazariyasi  darsliklarida  bu  fanning  predmeti  bo’yicha 
bir-biriga yaqin bo’lgan ta’riflar berilmoqda (1.1-jadval).