Buxglteriya hisobi va audit

 
Asosiy tayanch tushunchalar: 
Ishchi  kuchi  –  insonning  mehnat  qilishga  bo’lgan  aqliy  va  jismoniy 
qobiliyatlari yig’indisi. 
Mehnat  qurollari  –  insonning  tabiatga,  mehnat  predmetlariga  ta’sir  qilishda 
vosita  bo’lib  xizmat  qiladigan  narsalar:  mashinalar,  stanoklar,  traktorlar,  pluglar, 
qurulmalar, uskunalar va boshqalar. 
Mehnat  predmetlari  –  bevosita  mehnat  ta’sir  qiladigan,  ya’ni  mahsulot 
tayyorlanadigan narsalar (er – suv, xom ashyo, materiallar va boshqalar). 
Kapital  –  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko’rsatishda  ishlatilib,  o’z  egalariga 
daromad keltiradigan ishlab chiqarish vositalari, tovarlar va pul mablag’laridir. 
Er-suv – tuproq unumdorligi, o’tloqlar, suvlar, o’rmon,  qazilma  boyliklardan 
iborat bo’lgan va foydalanishga tortilgan tabiiy resurslar. 
Tadbirkorlik  qobiliyati  –  insonda  bo’lgan  tashabbuskorlik,  tashkilotchilik, 
novatorlik, iqtisodiy xavfdan, javobgarlikdan cho’chimaslik hislatlarining birligi. 
Ishlab  chiqarish  jarayoni  –  kishilarning  maqsadni  ko’zlab  amalga 
oshiriladigan  faoliyati  bo’lib,  iste’moli  uchun  zarur  bo’lgan  moddiy  va  ma’naviy 
ne’matlarni  yaratishga  qaratilgan  jarayon.  Ishlab  chiqarish  jarayoni  bir tomondan 

---

39 
 
iste’mol  qiymatlarini  (naflilikni)  yaratish  jarayoni  bo’lsa,  ikkinchi  tomondan 
qiymatning o’sishi jarayonidir. 
Ijtimoiy  ishlab  chiqarish  –  o’zaro  bog’liqlikda  va  doimiy  aloqada  bo’lgan 
barcha individual ishlab chiqarishlarning birligidan iboratdar. 
Ishlab chiqarishning umumiy samarasi – ishlab chiqarishning pirovard natijasi 
bilan unga sarflangan resurs xarajatlari o’rtasidagi nisbat. 
Zaruriy  mahsulot  –  ishchi  va  xizmatchilarning  zaruriy  ish  vaqtida  yaratilgan 
va  ishchi  kuchini  normal  holatda  saqlash  va  qayta  tiklash  uchun  zarur  bo’lgan 
mahsulot. 
Qo’shimcha  mahsulot  –  ishchi  va  xizmatchilarning  qo’shimcha  ish  vaqtida 
yaratilgan  mahsulot  bo’lib,  sof  mahsulotning  zaruriy  mahsulotdan  oshiqcha 
qismidir.  Qo’shimcha  mahsulot  tadbirkorlarga,  mulkdorlarga  va  davlatga 
tegishlidir. 
Ishlab chiqarish funktsiyasi – ishlab chiqarish omillari bilan uning samaralari 
o’rtasidagi bog’liqlikni bildiradi. 
Qo’shilgan  kapital  –  ishlab  chiqarishda  mavjud  band  bo’lgan  kapital  miqdori 
ustiga yangi qo’shimcha ravishda sarflangan kapital, boshqacha qilib aytganda kapital 
miqdorining o’sgan qismi. 
O’rtacha mahsulot – jalb qilingan ishchi kuchi va kapitalning bir — birligiga 
to’g’ri keladigan mahsulot miqdori. 
So’nggi  qo’shilgan  mahsulot  –  so’nggi  qo’shilgan  omil  (kapital  yoki  ishchi 
kuchi) evaziga o’sgan mahsulot.