Buxglteriya hisobi va audit

 
3. Iqtisodiy tsikllarning mazmuni va asosiy turlari  
Uzoq  muddatli  iqtisodiy  o’sish  bir  tekis  va  uzluksiz  bormaydi,  u  iqtisodiy 
beqarorlik davrlari bilan uzilib turadi. Iqtisodiy o’sish ketidan doimo tanazzul kelib 
turadi.  Vaqti-vaqti  bilan  ob’ektiv  qonunlarning  o’zgartirib  bo’lmaydigan 
ta’siri  ostida  takror  ishlab  chiqarish  harakatida  uzilishlar  paydo  bo’lishi  va 
ularning iqtisodiyot nomutanosibliklarining keskin shaklda namoyon bo’lishi 
holati iqtisodiyotning tsiklli rivojlanishi deb ataladi.  
Iqtisodiy  tsikl  deganda,  odatda  iqtisodiyot  rivojlanishining  bir  holatidan 
boshlanib,  birin  ketin  bir  necha  fazalarni  bosib  o’tib,  o’zining  dastlabki 
holatiga  qaytib  kelgunga  qadar  o’tgan  davr  tushuniladi.  Iqtisodiyotning 
rivojlanishidagi  harakati  bir  tsikl  bilan  to’xtab  qolmaydi,  balki  u  to’xtovsiz 
to’lqinsimon harakat sifatida davom etadi. TSiklli harakat iqtisodiy o’zgarishning 
muhim  omili,  makroiqtisodiy  muvozanat  unsurlaridan  biri  bo’lib,  milliy  xo’jalik 
turli  tarkibiy  qismlarining  amal  qilishidagi  notekislikni,  uning  rivojlanishidagi 
inqilobiy  va  tadrijiy  bosqichlarning,  iqtisodiy  taraqqiyotning  almashuvini  aks 
ettiradi.  
Iqtisodiy  tsikl  maxsus  fazalar  orqali  amalga  oshadi.  Har  bir  faza  iqtisodiy 
rivojlanishdagi  muayyan  pallani  ifodalab,  o’ziga  xos  xususiyatlarga  ega  bo’ladi. 
Odatda  iqtisodiy  tsiklning  inqiroz,  turg’unlik,  jonlanish,  yuksalish  fazalari 

---

 
173 
ajratib  ko’rsatiladi. Ana  shu  fazalarning  har  biri  rivojlanishi  jaryonida  navbatdagi 
fazaga o’tish uchun sharoit yuzaga keladi. 
Iqtisodiy  tsiklning  dastlabki  fazasi  inqirozdan  boshlanib,  u  ishlab 
chiqarishning pasayishida ifodalanadi.  
Inqirozdan  keyin  turg’unlik  fazasi  boshlanib,  u  nisbatan  uzoqroq  davom 
etadi. Bu fazada ishlab chiqarish darajasining barqarorligi ta’minlansada, u inqiroz 
boshlanishidan oldingi darajaga nisbatan ancha past bo’ladi. Narxlarning pasayishi 
to’xtab,  ssuda  foizlari  pasayadi,  tovar  zahiralari  barqarorlashadi.  Biroq 
ishsizlikning yuqori darajasi saqlanib qoladi. Turg’unlik fazasi davomida iqtisodiy 
faollik jonlanishi uchun sharoitlar vujudga kelishi nihoyasiga yetadi.