Buxglteriya hisobi va audit

 
I SH L A B    CH I Q A R I SH 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jami: 
foyda-
lanish 
bo’yic

---

 
160 
iste’molchi tarmoqlar 
n 
pirovard iste’mol 
ha 
YAIM 
X
 A
 R
 A
 J
 A
 T
 L
 A
 R
 
Is
h
la
b
 c
h
iq
ar
u
v
i 
tarm
o
q
lar
 
n
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
 3 2
 1
 
a
1
1 
a
1
2
 
a
1
3
 
 
a
1
n 
S
1 
       
    I
1 
G
1 
X
1 
Y
1 
a
2
1
 
a
2
2
 
a
2
3
 
 
a
2
n
 
S
2 
       
    I
2 
G
2 
X
2 
Y
2 
a
3
1
 
a
3
2
 
a
3
3
 
 
a
3
n
 
 
       
     
 
 
 
 
 
 
I 
oraliq 
qiymat 
 
 
       
     
 
 
 
 
 
 
 
      I
I 
     
 
 
 
 
 
 
 
       
     
 
 
 
 
 
 
 
       
     
 
 
 
a
n
1 
a
n
2
 
a
n
3
 
 
a
n
n
 
S
n 
       
    I
n 
G
n 
X
n 
Y
n 
Q
o’s
hi
lg
an
  
q
iy
ma
t 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
IV 
I + I
I 
W
1 
W
2 
 
 
  W
n 
 
 
 
 
   
P
1 
P
2 
 
 
  P
n 
 
 
 
I
I
I 
   
 
 
 
 
   
 
 
 
 
   
Im-
port 
M
1 
M
2 
 
M
n 
                                               = 
I + III 
Jami
: 
xara
-jat-
lar 
 
 
Y
1 
 
 
Y
2 
 
 
 
Y
n 

---

 
161 
bo’y
icha 
YAI
M 
II kvadrantda – S – (shaxsiy iste’mol); I – (investitsiyalar); G – (davlat xaridi); X 
(eksport).  
III kvadrantda – W – ish haqi; 
                      P – foyda;  
                     M – import. 
 
5-jadval. Tarmoqlararo balans chizmasi. 
 
Tarmoqlararo  balans  modelida  bir  tarmoqdagi  pirovard  talab  yoki  ishlab 
chiqarish  sharoitidagi  o’zgarishlar  boshqa  barcha  o’zaro  bog’liq  tarmoqlarning 
miqdoriy  ta’sirini  kuzatish  orqali  o’rganiladi.  Bu  esa  qandaydir  tovarga  bo’lgan 
ehtiyojlar  yoki  uni  ishlab  chiqarish  texnologiyasidagi  har  qanday  o’zgarishlar 
muvozanatlashgan  narxlar  tarkibini  o’zgartirib,  texnologik  koeffitsiyentlarning 
ham o’zgarishiga olib kelishini anglatadi.  
 «Xarajatlar – ishlab chiqarish» tarmoqlararo balansi usuli nafaqat iqtisodiyot 
turli  tarmoqlari  o’rtasidagi  o’zaro  aloqalarni  o’rganishga,  balki  mamlakat 
iqtisodiyotining  rivojlanishini,  uning  tarmoqlar  tuzilmasining  o’zgarishi  va 
iqtisodiy o’sish sur’atlarini bashoratlashga imkon yaratadi. 
Iqtisodiy  o’sish  modellari  to’g’risida  so’z  yuritiganda  «nol  darajadagi 
iqtisodiy  o’sish»  kontseptsiyasiga  to’xtalib  o’tish  maqsadga  muvofiq  hisoblanadi. 
Mazkur  kontseptsiyaga  XX  asrning  70-yillarida  asos  solingan.  Bu  kontseptsiya 
tarafdorlarining  fikricha  texnika  taraqqiyoti  va  iqtisodiy  o’sish  atrof-muhitning 
ifloslanishi,  tabiatga  zaharli  moddalarning  chiqarilishi,  shahar  qiyofasining 
yomonlashuvi  va  boshka  shu  kabi  ko’plab  salbiy  holatlarni  keltirib  chiqarishi 
mumkin.  Aholi  sonining  tezlik  bilan  ko’payib  borishi,  ishlab  chiqarish 
mikyoslarining kengayishi natijasida ishlab chiqarish, ayniqsa tabiiy resurslarning 
kamayib borishi pirovardida iqtisodiy o’sish chegaralarini cheklab qo’yadi. Buning 
oqibatida  ocharchilik,  atrof-muhitning  buzilishi,  resurslarning  tugashi  ro’y  berib, 
tez  orada  aholi  soni  va  sanoat  ishlab  chiqarish  hajmi  keskin  qisqara  boshlaydi. 
SHunga  ko’ra,  «nol  darajadagi  iqtisodiy  o’sish»  kontseptsiyasi  tarafdorlari 
iqtisodiy  o’sishni  maqsadga  muvofiq  ravishda  ma’lum  chegarada  ushlab  turish 
zarur,  deb  hisoblaydilar.  Ular  iqtisodiy  o’sish  tovar  va  xizmatlar  hajmining 
ko’payishini  ta’minlashini  tan  olsalarda,  bu  o’sish  bir  vaqtning  o’zida  turmush 
darajasining yuqori sifatini ta’minlay olmasligini ta’kidlaydilar. 
O’z  navbatida,  mazkur  kontseptsiya  muholiflari  iqtisodiy  o’sishning  yuqori 
darajasini yoqlab, uning o’zi cheksiz ehtiyojlar va cheklangan resurslar o’rtasidagi 
ziddiyatni  yumshatishini,  aynan  yuqori  darajadagi  o’sish  sharoitida  jamiyatning 
ijtimoiy  zaif  qatlamlarini  qo’llab-quvvatlash  imkoniyati  vujudga  kelishini 
ko’rsatadilar.  Atrof-muhitning  ifloslanishi  esa  iqtisodiy  o’sish  oqibati  bo’lmay,  u 
tabiiy  resurslardan  foydalanishdagi  narx  shakllanish  tizimining  noto’g’riligidan 

---

 
162 
kelib  chiqadi.  SHunga  ko’ra,  mazkur  muammolarni  hal  etish  uchun  tabiiy 
resurslardan  foydalanishda  qonuniy  cheklovlar  yoki  maxsus  soliqlarni  kiritish, 
ifloslantirish huquqi bozorini shakllantirish lozimligini ta’kidlaydilar.