Buxglteriya hisobi va audit

2. Renta munosabatlari 
 
Er  rentasi  yer  egaligini  iqtisodiy  jihatdan  amalga  oshirish  (realizatsiya 
qilish)ning  shaklidir.  yer  rentasining  bir  qancha  tarixiy  ko’rinishlari  mavjud. 
Masalan,  uch  shakldagi:  barshchina  (ishlab  berish),  obrok  (natural  soliq)  va  pul 
solig’i  shakllaridagi  feodal  rentalari  shular  jumlasidandir.  Hozirgi  paytda  turli 
mamlakatlarda  mavjud  renta  vujudga  kelish  sabablari  va  shart-sharoitlariga  qarab 
quyidagi  turlarga  ajratiladi:  absolyut  yer  rentasi,  differentsial  (tabaqalashgan) 
renta I  va  II,  monopol  renta,  qazilma  boyliklar,  qurilishlar  joylashgan  yerlardan 
olinadigan renta. 
Rentaning  mohiyatini  tushunishdagi  asosiy  qiyinchilik  tadbirkorlar  o’rtasida 
qayta  taqsimlanmaydigan  qo’shimcha  sof  daromadning  vujudga  kelishi  shart-
sharoit  va    sabablarini  ochib  berilishi  hisoblanadi.  Bunday  holat  vujudga 
kelishining  sabablaridan  biri  samarali  xo’jalik  yuritish  uchun  yaroqli  bo’lgan 
yerlarning  cheklanganligi  va  qayta  tiklab  bo’lmasligida  o’z  ifodasini  topadi.  
Ikkinchi  sababi  –  yerga  yoki  boshqa  tabiiy  resursga  mulkchilik  ob’ekti  yoki 
xo’jalik  yuritish  ob’ekti  sifatidagi  monopoliyaning  mavjudligi  hisoblanadi. 
Uchinchi  sababi  esa,  ko’p  mamlakatlarda  qishloq  xo’jaligidagi  kapital  uzviy 
                                                           
1
 
Ўзбекистон Республикаси «Ер кодекси». Т., «Ўзбекистон», 1999 й., 20-модда.
 

---

 
115 
(organik)  tuzilishi,  ya’ni  doimiy  va  o’zgaruvchi  kapital  o’rtasidagi  nisbatning 
pastligi hisoblanadi.