Buxgalteriya va kasbiy faoliyat asoslari

 

5. QIYMATО‘LCHOVININGMOHIYATIVAAHAMIYATI.

 

 

Xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida ishtirok etadigan va ishlatiladigan 

mablag`lari mehnat qurollaridan, mehnat buyumlaridan va jonli mehnat sarflaridan 

iborat bo’lib, ularning  tashkil topish manbalari har xil ko`rinishga ega. Masalan,  

Korxona xo`jalik faoliyatida ro`y beradigan xo`jalik jarayonlari natijasida mablag` 

va  ular  tashkil  topish  manbalari  ham  miqdor,  ham  hajm  jihatdan  o`zgarishi  ham 

tabiiy holdir. Ularning buxgalteriya hisobini yuritish uchun yagona o`lchov birligi 

foydalanish  zarur  bo’ladi.  Shuning  uchun  xo‘jalik  mablag‘lari  va  ularning 

manbaalari  tarkibida  qanday  o‘zgarishlar  bo‘lganligini  bilishdan  oldin,  amalga 

oshirilgan  xo‘jalik  muomalalarini  uzluksiz  kuzatishlar  natijasida  pul  qiymatida 

o‘lchash zarur. Xo‘jalik operatsiyalarini pul birligida o‘lchash uchun buxgalteriya 

hisobini  baholash  va  kalkulyatsiya  uslubidan  foydalaniladi.  SHunday  qilib, 

baholash – xo`jalik mablag`lari, majburiyatlar va xo`jalik jarayonlarini pul o`lchov 

birligida aks ettirish uslubi bo‘lib, uning yordamida tannarx, foyda, xarajatlar kabi 

iqtisodiy  ko‘rsatkichlar  haqidagi  ma’lumotlarga  ega  bo‘lamiz.  Korxonani  ish 

faoliyatini ko‘rsatkichlarni ishonchli bo‘lishini ta’minlashda xo‘jalik mablag‘larini 

bexato  baholash  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Xo‘jalik  mablag‘larini  noto‘g‘ri 

baholash,  xo‘jalik  subyektlari  ish  faoliyati  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni  noto‘g‘ri 

shakllanishga olib keladi. 

Xо‘jalik  mablag‘larini  baholash,  baholashning  reallik  va  birlik 

tamoyillariga asoslanadi. 

---

351 

 

 

Baholashning  reallik  tamoyili  sarf  qilingan  barcha  xarajatlarni  pul 

birligida  aniq  kо‘rsatishni  talab  qiladi.  Reallik  tamoyili  korxonadagi  barcha 

mavjud  resurslar  hajmi  tо‘g‘risida  hamda  moliyaviy  natijalar  haqida  aniq 

ma’lumotlar  olish  kerakligini  bildiradi.  Baholashning  reallik  tamoyili  barcha 

natural  va  mehnat  kо‘rsatkichlarini  baholash  yordamida  pul  birligidagi 

о‘lchovga о‘tkazishni taqoza etadi. 

Mashulot  ishlab  chiqarish  maqsadlari  uchun  sarflanadigan  moddiy 

xarajatlarni  notо‘g‘ri  baholash,  mehnat  qurollarini  eskirishini  qoplash  uchun 

qilingan amartizatsiya ajratmalarni mashulot tannarxiga qо‘shishda xatoliklarga 

yо‘l  qо‘yish,  shuningdek  bajarilgan  ishlar  va  xizmatlar  uchun  beriladigan 

mehnat  haqi  tо‘lovlarni  notо‘g‘ri  hisoblash  xо‘jalik  subyektlarining  faoliyat 

natijalarini real aniqlash imkoniyatini cheklab qо‘yadi. 

Baholashning  birlik  prinsipi  barcha  xо‘jalik  yurituvchi  subyektlarda 

mablag‘larni  baholashda  bir  xil  usuldan  foydalanish  kerakligini  bildiradi.  Bu 

tamoyil  barcha  xо‘jalik  yurituvchi  subyektlarining  balansidagi  bir  xil  nomdagi 

mablag‘lar,  bir  xil  usul  bilan  baholanishini  bildiradi.  “Buxgalteriya  hisobi 

tо‘g‘risida”gi  Qonun  va  buxgalteriya  hisobining  milliy  andozalarida 

mablag‘larni  baholashda  hamma  xо‘jalik  subyektlari  umumiy  qoidaga  amal 

qilishi kо‘rsatib о‘tilgan.