Buxgalteriya lit

schotlar  deb  aytiladi.  Lekin  buxgalteriya  hisobining  xususiyatidan  kelib  chiqqan  holda, 

mablag‘lar harakati turlari bo‘yicha, miqdori bo‘yicha ham hisob-kitob tashkil qilingan. Bir 

sintetik schotdagi yozuvlar bir necha analitik schotlarda ko‘rsatilishi mumkin. Misol uchun, 

„Тovarlar“ schotini olaylik: 

Boshlang‘ich qoldig‘i — 500000 so‘m. 

Oy davomida kirimga qabul qilingan tovarlar summasi — 80000 so‘m. 

Misolimizdan ko‘rinib turibdiki, kirimga qabul qilingan tovarlar summasi pul ifodasida  

ko‘rsatilgan, lekin „Тovarlar“ schotida uning miqdori, assortimenti bahosi ko‘rsatilmagan. 

Demak, sintetik schotlarda mablag‘lar harakati faqat pul birligida yuritilar ekan. 

Xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatida  mablag‘lar  harakati  alohida  ahamiyatlidir, 

chunki  ularning  harakatini  to‘g‘ri  tashkil  qilish,  birinchidan,  tegishli  mablag‘ga  bo‘lgan 

talabni aniqlash bo‘lsa, ikkinchidan, ularning turlari bo‘yicha mulk egasiga yetarli ma’lumot 

berishdir. 

Analitik  hisob  yordamida    mulkni  turlari  bo‘yicha  o‘rganish  uchun  asos  yaratiladi. 

Analitik hisob mahsulot turlari bo‘yicha alohida-alohida yuritiladi va buning uchun maxsus 

analitik  kartochkalardan  (varaqlardan)  foydalaniladi.  Analitik  kartochkaning  tuzilishi 

quyidagicha: 

Tovar (mahsulot)ning  nomi ______________ navi ____________ 

Bahosi ____________________ o‘lchov birligi _______________ 

Oy, yil ____________________ 

№ 

Operatsiya 

mazmuni 

Kirim 

Chiqim 

Qoldiq 

miqdori  summasi  miqdori  summasi  miqdori  summasi 

 

Oy 

boshiga 

qoldiq 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Oylik oboroti 

Analitik  hisobga  yozish  uchun  asosiy  ma’lumotlar  ikki  hujjatdan,  ya’ni  tovar  va 

mahsulotning  kirimga  qabul  qilinganligini  ko‘rsatuvchi  hujjatlardan,  ikkinchi  hujjat  —  bu 

bevosita mahsulotning chiqim qilinganligini ko‘rsatuvchi hujjatlardan olinadi. 

Analitik  hisob  ma’lumotlarining  kirim  qismini  jami  sintetik  schot  oborotlari  bilan 

taqqoslaganda uning to‘g‘riligi  aniqlanadi. 

Ko‘p hollarda analitik hisobni to‘g‘ri yuritishni ta’minlashda, hisobotlarda, shu jumladan, 

moddiy  javobgar  shaxslarning  tovar  hisobotlaridan  foydalaniladi,  deb  ham  aytiladi,  lekin 

---

36

 

e’tibor  berish  kerakki,  moddiy  javobgar  shaxslarning  tovar  hisobotida  emas,  hisobotga 

biriktirilgan  kirim  va  chiqim  hujjatlaridan  olinadi.  Kirim  va  chiqim  hujjatlari  har  bir 

mahsulot  turi  bo‘yicha  va  jami  summasi  bo‘yicha  ko‘rsatiladi  va  bu  ma’lumotlar  analitik 

hisob kartochkalariga yozish uchun asos hisoblanadi. 

Xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatida  mablag‘lar  harakati  alohida  ahamiyatlidir, 

chunki har bir mablag‘ning holati, mulk egasi uchun zaruriy mablag‘ hisoblanadi. Xo‘jalik 

faoliyatida turli manbalardan foydalaniladi va manbalarning o‘zgarishi umumlashtirilgan va 

alohida  olingan  mablag‘  holati  bo‘yicha  tahlil  qilinadi.  Aylanma  vedomostlarni  tuzishdan 

asosiy  maqsad:  birinchidan,  kerakli  manbalarga  bo‘lgan  ehtiyojni  aniqlash  bo‘lsa, 

ikkinchidan, ularning holatini umumlashtirilgan tarzda o‘rganishdir. 

Aylanma  vedomostlarni  tuzish  uchun  asosiy  ma’lumotlar  bevosita  buxgalteriya 

hisobining schotlaridan olinadi. 

Hisobot  oyning  boshiga  bo‘lgan  qoldiq  har  bir  schot  bo‘yicha  aylanma  vedomostda 

boshlang‘ich qoldiq schotning oylik oborotlari va oy oxiriga qoldiq ko‘rsatiladi („Debet“ va 

„Kredit“ temalari bo‘yicha). 

Aylanma  vedomostlar  tuzishdan  asosiy  maqsad  amalga  oshirilgan  xo‘jalik 

operatsiyalarining  to‘g‘riligini  nazorat  qilish  bo‘lsa,  ikkinchidan,  ularda  ko‘rsatilgan 

manbalar  holatining  turlari  bo‘yicha  hujjatda  ko‘rsatilgan  miqdorlari  va  summalari  bilan 

o‘zaro bog‘liqligini ta’minlashdir. Aylanma vedomostni tuzish yo‘li bilan amalga oshirilgan 

xo‘jalik operatsiyalarining, berilgan buxgalteriya yozuvlarining to‘g‘riligi nazorat qilinadi. 

Aylanma vedomostlar statistik schotlar bo‘yicha tuziladi. 

Birinchi  navbatda,  har  bir  schotning  ma’lumotlarini  tegishli  jurnal-orderlar  bo‘yicha  hisob 

qilib, har bir jurnalorder bo‘yicha oxirgi koordinatalarini aniqlab chiqishni talab qiladi. 

Sintetik schotlar bo‘yicha tuziladigan aylanma vedomostning ko‘rinishi quyidagicha: 

Schot 

№ 

Schotning 

nomi 

Oy boshiga 

qoldiq 

Oylik oborot 

 

 

Debet  Kredit  Debet  Kredit  Debet  Kredit 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jami: 

 

 

 

 

 

 

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, aylanma vedomostni tuzish uchun har bir sintetik schot 

ko‘rsatkichlarining boshlang‘ich qoldig‘i, oylik oboroti, oy oxiriga qoldiq bo‘yicha alohida-

alohida ko‘rsatiladi. 

Demak,  aylanma  vedomost  deb,  hisobot  davrida  amalga  oshirilgan  xo‘jalik 

operatsiyalarining  hisobot  davrining  oxiriga  bo‘lgan  holatini  aniqlashga  aytiladi.  O‘z 

navbatida, aylanma vedomostlar 2 xil, ya’ni sintetik va analitik schotlar bo‘yicha, alohida-

alohida tuziladi. 

Yuqoridagi jadvaldan ko‘rinib turibdiki, sintetik schot bo‘yicha tuziladigan aylanma 

vedomostda mablag‘lar holati, ya’ni boshlang‘ich qoldiq, oylik oborotning oxirgi qoldig‘i 

pul ko‘rsatkichlarida ko‘rsatiladi. 

Analitik  schotlar  bo‘yicha  tuziladigan  aylanma  vedomostlarning  tuzilishiga  nazar 

tashlasak, bir-biri o‘rtasidagi farqni quyidagicha izohlash mumkin: 

---

37

 

•