Buxgalteriya lit

KORXONA BALANSI 

_______200...________yilga 

Aktiv tomon 

bo‘limlari 

Summa 

Passiv tomon 

bo‘limlari 

Summa 

1. 

Uzoq 

muddatliaktivl

ar 

2. 

Oborot 

aktivlar 

 

1. 

O‘z 

mablag‘larimanbal

ari 

2. 

M ajburiyatlar 

 

  BALAN SI 

BALAN SI 

Buxgalteriya  balansining  aktiv  va  passiv  tomoni,  o‘z  navbatida,  ikki  bo‘limdan  tashkil 

topgan.  Har  bir  bo‘lim  o‘z  ichiga  tegishli  balans  moddalarini  oladi.  Balans  yordamida 

korxona  mablag‘larining  holati,  ularning  joylanish  va  tashkil  topish  manbalari  bo‘yicha 

umumlashtirilgan ma’lumot olish imkoniyati yaratiladi. 

Buxgalteriya  balansini  tuzish  tarkibi  O‘zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligi 

tomonidan  belgilanadi.  Har  bir  korxona  va  tashkilotlardagi  mablag‘lar  holati  ma’lum  bir 

ishlab  chiqarish  jarayonida  pullik  bir  shakldan  ikkinchi  bir  shaklga  o‘tsa,  ikkinchi  bir 

mablag‘  o‘z  qiymatini  astasekinlik  bilan  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  tannarxiga  o‘tkazib 

beradi. Misol uchun asosiy vositalarni olaylik, ular uzoq vaqt takror ishlab chiqarish, ishlab 

chiqarishda  ishtirok  etib,  o‘zining  boshlang‘ich  qiymatini  asta-sekin  eskirishini  hisoblash 

yo‘li bilan mahsulot tannarxiga o‘tkazib boradi. Aylanma mablag‘lar esa bir ishlab chiqarish 

jarayonida o‘z qiymatini yangidan yaratilgan mahsulotga to‘liq o‘tkazib boradi. 

Korxona    mablag‘larining  o‘zgarishiga,  birinchidan,  mablag‘  bilan  ta’minlash  darajasi 

ta’sir  qilsa,  ikkinchidan,  uning  tashkiliy  tuzilishi  ta’sir  qiladi.  Mablag‘lar    holatidagi 

o‘zgarish,  o‘z  navbatida,  xo‘jalik  mablag‘larining  joylanishiga  va  ularning  tashkil  topish 

manbalariga  ham  bog‘liqdir.  Buxgalteriya  hisobida  korxonaga  taalluqli  bo‘lgan  mablag‘lar 

holati  ularning  turlari  bo‘yicha  natural  va  pul  o‘lchov  birliklarida  hisob-kitob  qilinadi. 

Buning  uchun  buxgalteriya  hisobi  schotlaridan  foydalaniladi.  Har  bir  schotda  bir  turli 

mablag‘lar  harakati hisobga olinadi. 

---

12

 

Misol  uchun:  «Kassa»  schotini  olaylik,  bu  schotda  faqat  kassadagi  pul  mablag‘larining 

harakati,  ya’ni  kirimchiqim  hisobga  olinadi.  Boshqa  pul  mablag‘larining  harakati  «Kassa» 

schotida ko‘rsatilmaydi. 

Har bir schot ikki tomondan tashkil topgan. Schotning tuzilishi quyidagicha: 

 

Debet 

     Schot 

Kredit 

 

O‘z  navbatida,  schotlar  sintetik  va  analitik  schotlarga  bo‘linadi.  Sintetik  schotlarda 

mablag‘larning  harakati  faqat  pul  o‘lchov  birliklarida  ko‘rsatilsa,  analitik  schotlarda 

mablag‘ning nomi, o‘lchov birligi, miqdori va summasi ko‘rsatiladi. 

O‘zbekistonning  mustaqil  davlat  deb  e’lon  qilinishi  bilan  xalqning  asrlar  davomidagi 

orzusi  amalga  oshdi.  O‘tgan  qisqa  vaqtda  Mustaqil  O‘zbekiston  har  tomonlama  iqtisodiy 

islohotlarni  ishlab  chiqish,  uni  hayotga  tatbiq  qilish  bilan  dunyo  davlatlari  o‘rtasida  o‘z 

iqtisodiy-sotsial tamoyillari bilan faoliyat ko‘rsatmoqda. 

Respublika  miqyosida  amalga  oshirilayotgan  iqtisodiy  islohotlar  bevosita  Prezidentimiz 

tomonidan  ishlab  chiqilgan  besh  tamoyil  asosida  olib  borilmoqda.  Iqtisodiy  islohotlarni 

bosqichma-bosqich  amalga  oshirish  har  bir  sohada  bozor  iqtisodiyoti  talablari  asosida 

faoliyat ko‘rsatishni, raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni talab qiladi. 

Bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  jarayoni  bevosita  mulkni  davlat  tasarrufidan  chiqarish, 

mulkka bo‘lgan munosabatning o‘zgarishi bilan bog‘liq holda olib borildi, axborot tizimiga 

bo‘lgan munosabat o‘zgardi. 

Axborotlar  yig‘ish,  ularni  qayta  ishlash,  mavjud  tovar  va  moddiy  qiymatlar  to‘liqligini 

ta’minlashda,  mablag‘lar  harakatini  tartibga  solishda  buxgalteriya  hisobi  alohida  ahamiyat 

kasb  etadi.  Shuning  uchun  bir  iqtisodiy  tizimdan  ikkinchisiga  o‘tish  buxgalteriya  hisobida 

tegishli o‘zgarishlarga olib keladi. Bu o‘zgarishlar respublika miqyosida buxgalteriya hisobi 

holatining  milliy  standartlarini  ishlab  chiqishni  talab  qildi.  Bu  talabni  bajarish  uchun 

respublikam  izda  „Buxgalteriya  hisobi  to‘g‘risida“  Qonun,  „M  ahsulot  (ish,  xizmat)