Buxgalteriya lit

ikkinchidan, ma’lumotlarning to‘g‘riligini tasdiqlovchi bosh
hisobchi tomonidan imzolangan bo‘lishi kerak.
Korxona va tashkilotlarning xo‘jalik faoliyatiga qarab
hisobotlar  kunlik,  oylik,  choraklik,  yillik  hisobotlarga
bo‘linadi.
Kunlik hisobotlar, asosan, moddiy javobgar shaxslar
tomonidan  tuziladi.  Bunday  hisobotlarda  tovar-moddiy
qiymatlarning harakati to‘g‘risida hisobot berilib, unda bir
kunlik tovarlarning kirimi, chiqimi hisobi, kun boshiga va
oxiriga bo‘lgan qoldig‘i aniqlanadi.
Choraklik, yillik hisobotlarni tuzish tegishli ma’lumot-
larni hisobotga tayyorlash ishlarining olib borilishini talab
qiladi. Choraklik va oylik hisobotlarning bir-biridan farqi
shundaki,  birinchidan,  tasdiqlangan  hisobot  shakllarini
to‘ldirish bo‘lsa, ikkinchidan, moliyaviy natijalarning taq-
simlanishi va qayta taqsimlanishidadir.
Yillik buxgalteriya hisobotini tuzishda korxona xo‘jalik
faoliyatining bir yillik natijalari hisob-kitob qilinib, ularni
iqtisodiy tahlil qilish uchun imkoniyat yaratiladi.
Mulkchilik  turli  shakllari  qo‘llanilayotgan  hozirgi
13 — Buxgalteriya hisobi nazariyasi

---

194
sharoitda xo‘jalik faoliyati to‘g‘risida to‘liq iqtisodiy ma’lumot
olish  har  bir  mustaqil  korxona  hamda  tashkilot  uchun
muhim  ahamiyatga  egadir.  Bunday  ma’lumot  olishning
muhim manbayi buxgalteriya hisobi va hisobotidir.
Korxona  va  tashkilotlarning  hisoboti  o‘zida  mazkur
korxonalar  faoliyatining  o‘tgan  davrdagi  (kvartal,  yil  va
hokazo) yakunlari, natijalari va sharoitlari haqidagi ma’lu-
motlarni umumlashtiradi.
Hisobotlar tayyorlanishiga qarab operativ, statistik va
buxgalteriya hisobotlariga bo‘linadi.
Hisobotlarning bunday bo‘linishi ulardagi ma’lumot-
larning mazmuni va tashkil topishidagi farqidan kelib chiqadi.
Operativ  hisobotlar,  birinchidan,  tashkilot  xo‘jalik
faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lmasa ham ma’lum bir
vaqt birligida sodir bo‘layotgan muammolarni kuzatishda
keng ishlatiladi.
Operativ  hisobotlarning  o‘ziga  xos  xususiyati  shun-
daki, ularda hisobot davrining  boshiga yoki oxiriga taalluq-
li  bo‘lgan  ma’lumotlar  ko‘rsatilmaydi,  ikkinchidan,  bu
hisobotlarda xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish man-
balari joylashishi ko‘rsatilmaydi.
Operativ  hisobotlarning  ma’lumotlari  yillik  hisobot
tuzishda  savdo  tashkilotlarida  ishlatilmaydi.  Statistik
hisobotlar shunday hisobotlarki, ular maxsus kuzatishlar
orqali olib boriladi. Statistik hisobotlardagi ma’lumotlar,
birinchidan, ko‘proq natura o‘lchov birliklarida yuritiladi.
Ikkinchidan, operativ, statistik hisobot bir vaqtning o‘zida
turli  o‘lchov  birliklaridan  foydalanishi  mumkin,  lekin
statistik hisobotlarda umumlashtirilgan ma’lumotlar o‘zi-
ning ketma-ketligi yo‘qligi bilan boshqa hisobotlardan farq
qiladi.
Keyingi yillarda respublikamizda buxgalteriya hisobi va
hisobotini soddalashtirishga alohida ahamiyat berilmoqda.
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2012-  yil  16-
iyuldagi  „Statistik,  soliq,  moliyaviy  hisobotlarni,
litsenziyalanadigan faoliyat turlarini va ruxsat berish tartib-

---

195
taomillarini tubdan qisqartirish tadbirlari to‘g‘risidagi PF-
4453- sonli  Farmoni  bevosita  hisobotlarni  qisqartirishga
qaratilgandir.  Farmonda  statistik,  moliyaviy  va  soliq
hisobotlarini  qisqartirish,  ularni  taqdim  etish  mexa-
nizmlarini takomillashtirish hisobiga respublikamizda qulay
tadbirkorlik muhitini vujudga keltirish, biznes subyektlarini
tashkil  etishni  soddalashtirish,  ularning  erkin  faoliyat
yuritishi uchun aniq chora-tadbirlar amalga oshirilganligi
ta’kidlab o‘tilishi bilan birga amaliyotda qo‘llanilayotgan
statistik soliq va moliyaviy hisobotlar tizimini qayta ko‘rib,
ularni tubdan soddalashtirish va isloh qilish talab etilishi
ko‘rsatib o‘tilgan.
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2012-  yil
17- apreldagi P-3829- sonli Farmoyishiga asosan tashkil
qilingan ishchi guruhi tomonidan statistik, soliq va mo-
liyaviy  hisobotlarning  amaldagi  holatini  to‘liq  o‘rganib
chiqilganligi  o‘z  samarasini  berdi,  bugunga  kelib  bir
qator  hisobot  shakllari  bekor  qilindi.  Birgina  moliyaviy
hisobot  shakllaridan  „Asosiy  vositalarning  harakati
to‘g‘risida hisobot“ (shakl-3), „Debitorlik va kreditorlik
qarzdorlik to‘g‘risida ma’lumot“ (shakl-2a) 2012-yilning
III  choragidan  bekor  qilindi.  2013-  yil  1-  yanvardan
boshlab  65  ta  statistik  hisobot  shakllari  bekor  qilindi,
ayni paytda hisobotlarning davriyligi oshirildi. 2014- yilning
oxiriga qadar barcha statistik soliq va moliyaviy hisobotlarni
tekshirishning elektron tizimiga o‘tish bosqichma-bosqich
amalga oshirilishiga alohida ahamiyat berildi. Respublikamizda
hisobotlarni  soddalashtirish  borasida  olib  borilayotgan
ijobiy ishlar hisobotlarning iqtisodiyotdagi ta’sir kuchini
yanada oshiradi, ularning xalqaro andozalarga moslash-
tirilishini  tezlashtiradi.