Buxgalteriya lit

Inventarizatsiya deb, tegishli moddiy javobgar shaxs
zimmasidagi tovar-moddiy boyliklarning to‘liqligini son va
sifat  jihatidan  aniqlab,  buxgalteriya  yozuvlariga  asosan
natijalarni aniqlashga aytiladi.
Inventarizatsiya  yordamida  moddiy  javobgar  shaxs
zimmasidagi  tovar-moddiy  boyliklar  son-sifat  jihatidan
o‘rganilib, ularning iste’molga yaroqliligini aniqlash bilan
birga hisobot bo‘yicha ham to‘liqligi hisob-kitob qilinadi.
Inventarizatsiya o‘tkazish yo‘li bilan korxonaga taal-
luqli bo‘lgan moddiy boyliklarning to‘liqligi ta’minlanadi.
Inventarizatsiya  to‘liq,  qisman,  tanlab  olingan  holda
o‘tkazilishi mumkin.
Тo‘liq  inventarizatsiya  o‘tkazish  rahbar  tomonidan
maxsus yozma farmoyish berish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Qisman o‘tkaziladigan inventarizatsiya, asosan, baholar-
ning o‘zgarishi amalga oshirilganda o‘tkaziladi va ma’lum
bir tovar turi bo‘yicha uning natijalari aniqlanadi.
Тanlab olgan holda o‘tkaziladigan inventarizatsiyalar
ko‘p  holda  tashkilot  rahbari  yoki  bosh  buxgalter  to-
monidan o‘tkaziladi. Inventarizatsiya o‘tkazishda tegishli
javobgar  shaxs  zimmasidagi  mulk  to‘liq  sanalib,  tortilib
hisob-kitobi  pul birligida aniqlanadi.

---

150
Inventarizatsiya to‘satdan o‘tkaziladi, demak, tuzilgan
rejadagi  muddatlar  faqat  bosh  buxgalter  va  tashkilot
rahbariga ma’lum bo‘lishi kerak, boshqa xodimlardan bu
reja sir tutiladi. Ayrim holda inventarizatsiya sud-tergov
organlari,  moliya-soliq  qo‘mitalari  tomonidan  ham
o‘tkazilishi  mumkin.
Rejalashtirilmagan inventarizatsiya ishlari tabiiy ofatlar
natijasida,  o‘g‘irlik,  moddiy  javobgar  shaxslarning  ish
faoliyatida nojo‘ya harakatlar to‘g‘risida ma’lumotlar olin-
ganda o‘tkazilishi mumkin. Chakana savdo tashkilotlarida
buxgalteriya hisobining navbatdagi vazifasi tovar va moddiy
boyliklarning to‘liq saqlanishini nazorat qilishdir. Bunda
tovarlarning qabul qilinishi va sotilishi, inventarizatsiyani
o‘z vaqtida o‘tkazishni talab qiladi.
Chakana savdo tashkilotlarida tovarlarning to‘liqligini
ta’minlashda  moddiy  javobgarlikni  to‘g‘ri  tashkil  qilish
alohida ahamiyatlidir, chunki tovarlarning to‘liqligini ikki
tomonlama nazorat qilinadi. Birinchisi moddiy javobgar
shaxsning hisobotida, ikkinchisi esa buxgalteriya yozuvlarida
olib boriladi.
Buxgalteriya hisobi yordamida tashkilotning xo‘jalik
faoliyati har tomonlama o‘rganiladi va tegishli mablag‘-
larning  harakati  ularning  joylanishi  va  tashkil  topish
manbalari bo‘yicha tartibga solinadi.
 Savdo tashkilotlarida mulk shaklining o‘zgarishi bilan
buxgalteriya hisobini tashkil qilish, mulkning to‘g‘ri hiso-
bini yuritish, uning to‘g‘riligini ta’minlash hozirdagi asosiy
vazifalardan biridir.
Chakana  savdo  tashkilotlarida  buxgalteriya  hisobi
yordamida aholiga sotilgan tovarlar summasi aniqlanadi va
bu  ko‘rsatkich  aholining  turmush  darajasini  o‘z  pul
daromadining  o‘z  ehtiyojiga  kerakli  bo‘lgan  tovarga
ayirboshlaydi.
Chakana savdo tashkilotlarida tovar oborot rejasining
bajarilishi,  aholining  xalq  iste’moli  tovarlariga  bo‘lgan
talabini to‘liq bajarishga  ijobiy ta’sir qiladi hamda  savdo

---

151
tashkilotlarining  ba’zi  ko‘rsatkichlariga,  shu  jumladan,
muomala xarajatlarini kamaytirishga, rentabellik darajasini
va moliya natijalarini yaxshilashga, daromad summasining
ko‘payishiga olib keladi.
Buxgalteriya hisobining asosiy vazifasi, tovar oborot
rejasining to‘liq bajarilishini nazorat qilib borish va savdo
shoxobchalarida  ehtiyot  tovarlarini  belgilangan  assorti-
mentda bo‘lishini ta’minlashdir. Bunday nazoratni shart-
noma shartlarining bajarilishini, tovar, kassa hisobotlarini
tekshirish  va  shu  hisobotlar  yuzasidan  yozilgan  hisob
ko‘rsatkichlarining to‘g‘riligini aniqlash orqali amalga oshi-
rish  mumkin.
Hisob xodimlari tovarlarning o‘z vaqtida va sifatli qabul
qilinishini,  tovar  yuboruvchilarga  sifatsiz  tovar  yubo-
rilganligi uchun qilingan da’vo summalarini o‘z vaqtida
to‘lashlarini hamda tovar yuboruvchilarga ortiqcha to‘langan
summalarini o‘z vaqtida undirib olishni ta’minlashlari zarur.
Bu esa buxgalteriya hisobi oldiga da’vo muddatlarining o‘z
vaqtida bajarilishini tekshirishni va tegishli jarima summala-
rini  belgilangan  muddatlarda  undirib  olishni  tekshirish
vazifasini qo‘yadi.
Chakana savdo tashkilotlarida belgilangan miqdorda
ehtiyot tovarlarining bo‘lishi aholining xalq iste’moli mol-
lariga bo‘lgan talabining uzluksiz bajarilishini ta’minlaydi.
Lekin chakana savdo tashkilotlaridagi ehtiyot tovarlarining
miqdori belgilangan limitdan ortib ketishi mumkin emas.
Ayrim hollarda ehtiyot mollarining belgilangan limitdan
ortib ketishi savdo tashkilotlarining ish faoliyatini susay-
tiradi va moliyaviy qiyinchiliklarga qo‘shimcha xarajatlar
qilishga olib keladi.
Sistematik tarzda ehtiyot tovarlarining holatini aniqlash
tovar hisobotlari orqali olib boriladi.