|
Buxgalteriya hisobi va audit 57-2 Shohruh Otamuratov
MOLIYA Yakuniy nazorat 38-variant
Moliyaviy siyosatning tarkibiy qismi (yo‘nalishi) sifatida davlatning byudjet siyosati, eng avvalo, har bir mamlakatning Konstitutsiyasi va byudjet jarayonida hamda qonun ijodkorligida alohida hokimiyat organlari funksiyalarini belgilovchi boshqa qonunlar majmuiga muvofiq aniqlanadi. O‘zining hajmi va muhimligi jihatidan katta ish bo‘lishiga qaramasdan byudjet siyosatini faqat byudjet jarayoniga tegishli deb hisoblash maqsadga muvofiq emas.
Umuman olganda, mahalliy byudjetlar amal qilishining, shakllanishi va ishlatilishining, byudjetlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning qonuniy-huquqiy asoslarini quyidagilar tashkil qiladi:
- O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi;
- O‘zbekiston Respublikasining “Byudjet kodeksi”;
- O‘zbekiston Respublikasi “Soliq Kodeksi”;
- O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining har moliyaviy yil uchun qabul
qilinadigan “O‘zbekiston Respublikasi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari va davlat byudjeti parametrlari to‘g‘risida”gi Qarori; - hududiy davlat boshqaruvi va ijroi organlarining “Mahalliy byudjetlar parametrlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qarorlari; - boshqa qonuniy-huquqiy hujjatlar. Byudjetlararo munosabatlarni tashkil etish va boshqarish tizimida mahalliy byudjetlar rioya qilishi lozim bo‘lgan muayyan cheklanishlar muhim ahamiyatga ega.
2. Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatiga ko’ra, muayyan bir aholi qatlami yoki investitsion dastur ehtiyojlarini nazarda tutib, mamlakatda yaratilayotgan milliy daromadni qayta taqsimlash orqali tashkil etiladi. Davlat umumjamiyat ahamiyatiga molik bo’lgan ijtimoiy-iqtisodiy chora-tadbirlarni o’z vaqtida va to’liq amalga oshirish uchun jismoniy va yuridik shaxslarda shakllanayotgan moliyaviy resurslarning bir qismini byudjetdan tashqari jamg’armalari ixtiyoriga moliyaning taqsimlash funksiyasi orqali jalb qiladi.davlat byudjetidan xoli bo’lgan Davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari muayyan bir muammoni bartaraf etish yoxud mavjud muammolar ko’lamini qisqartirishga qaratilgan bo’lib, davlat tomonidan qat’iy e’tiborga molik bo’ladi. Aynan ushbu jamg’armalar qat’iy maqsadli xususiyatga ega bo’lib, ularning moliyaviy resurslarini tashkil etish, taqsimlash va foydalanishni davlat tomonidan samarali nazorat qilish imkoniyati tug’iladi; davlatning byudjetdan tashqari jamg’armalari muayyan bir sharoitlarda, ya’ni daromadlariga nisbatan xarajatlari kam bo’lgan hollarda, ortiqcha mablag’lardan Davlat byudjeti defitsitini noinflatsion manbasi sifatida qisqartiradi yoki moliyaviy bozordan foiz va dividend shaklida manba olib, daromadlar hajmini yanada kengaytiradi.
3. Byudjetlararo transfertlarning shakllari. Byudjetlararo transfertlar
subventsiyalar, o‘tkazib beriladigan daromadlar, dotatsiyalar, byudjet ssudasi va o‘zaro hisob-kitoblar bo‘yicha mablag‘lar shaklida amalga oshiriladi.
Byudjetlararo transfertlarning hajmlari:
− joriy moliya yilida turli darajadagi byudjetlar daromadlari va xarajatlari
o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi qonun hujjatlari qabul qilinganda;
− tegishli barcha soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning to‘liq tushishidan
hamda byudjetdan ajratiladigan mablag‘larning o‘zlashtirilishidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Subvensiyalar. Subventsiyalar asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar prognozi va Davlat byudjetining asosiy parametrlari tasdiqlanayotganda belgilangan xarajatlarni amalga oshirish uchun ajratiladi.
O‘tkazib beriladigan daromadlar. Tegishli ma’muriy-hududiy birliklar
hududida shakllantiriladigan va yuqori turuvchi byudjetga o‘tkaziladigan daromadlar ular qaysi ma’muriy-hududiy birlikda shakllantirilgan bo‘lsa, o‘sha ma’muriyhududiy birlik byudjetiga o‘tkazib berilishi mumkin.
Dotatsiya. Yuqori turuvchi byudjetdan quyi turuvchi byudjetga dotatsiya quyi turuvchi byudjet xarajatlarining rejalashtirilgan hajmi subventsiyalar va o‘tkazib beriladigan daromadlar hisobga olingan holda mazkur byudjet daromadlarining prognoz qilingan hajmidan oshib ketgan taqdirda ajratiladi.
Byudjet ssudasi shaklidagi byudjetlararo transfert. Byudjet ssudasi shaklidagi byudjetlararo transfert (byudjet ssudasi) byudjet manbalarining to‘liq safarbar qilinishi tegishli byudjetlarda nazarda tutilgan xarajatlar qoplanishini ta’minlamagan taqdirda, qaytarish sharti bilan va foizsiz beriladi.
Byudjet ssudasi:
− prognoz qilingan daromadlar va rejalashtirilgan xarajatlar o‘rtasidagi rejali
vaqtinchalik kassa uzilishini qoplash uchun — to‘qqiz oygacha bo‘lgan muddatga;
− daromadlar tushumlari va xarajatlarni amalga oshirish o‘rtasida kutilayotgan vaqtinchalik kassa uzilishlarini qoplash uchun — olti oygacha bo‘lgan muddatga beriladi.Aylanma kassa mablag‘lari. O‘zbekiston Respublikasi respublika byudjetining, Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika byudjetining, viloyatlar viloyat byudjetlarining, Toshkent shahri shahar byudjetining, shuningdek tumanlar, shaharlar
byudjetlarining aylanma kassa mablag‘lari ularning daromadlari bilan xarajatlari o‘rtasidagi vaqtinchalik kassa uzilishini qoplash maqsadida shakllantiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
