Buxgalteriya hisobi

4. Buxgalteriya balansi va uning tarkibiy tuzilishi
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning ma’lum bir davrga moliyaviy holati qay darajada ekanligini, ular mablag‘larining joylashishi, ishlatilishi qanday olib borilayotganligini va umuman korxona xo‘jalik faoliyatiga baho berish, nazorat etish, tekshirib borish zarur. Bu zaruriyat korxonaning boshqaruv xodimlariga hamda tashqi foydalanuvchilarga, bank, soliq inspektsiyasi, kreditorlar va investorlarga kerakdir.

Ularning bu masala yuzasidan talabini korxonaning balansi qondiradi. Balans moliyaviy hisobotning birinchi shakli bo‘lib, korxona faoliyat turiga qarab oylik, choraklik, yarim yillik va yil oxirida bo‘lishi mumkin.

Buxgalteriya balansi korxonalarning ko‘zgusi bo‘lib, unda korxo­naning mablag‘lari va ularning kelar manbasi haqiqiy holati aks ettiriladi, ma’lum bir sanaga tuzi ladi.

Biznes egalik qiladigan resruslar uning aktivlar deyiladi. Aktivlarga misol tariqasida naqd pullar er bino jihozlarni kirtishimiz mumkin.

Aktivlarga huquqlar va taqidlar ikki turga bo`linadi. Kiridotlar huquqi va egalik huquqi va egalik huquqi. Kreditor huquqlari biznes qarzidir va ular majburyatlari deb ataladi. Ega huquqlari hususiy kapital deb ataladi . Qo`yidagi tenglik aktivlarda majburyatlar va hususiy kapital orasidagi bog`liqlikni ko`rsatadi.

Bu tenglik buhgalteriya balansi deb ataladi.¹

Balans ikki qismdan iborat bo‘lib, bir tomoni aktiv, ikkinchi tomoni passiv deb yurtiladi.