Buxgalteriya hisobi schotlarini turkumlarga ajratishning ahamiyati va vazifalari

Beshinchi muomala. „Asosiy ishlab chiqarish“dan tayyor mahsulot omborga qabul qilindi — 90000 so‘m. Yuqorida keltirilgan misolimiz schotlar chizmasida quyidagicha ko‘rsatiladi:
„Asosiy ishlab chiqarish“
„Materiallar“ Dt schoti Kt „Tayyor mahsulot“

Boshlang‘ich qoldiq
90000

Dt schoti Kt			Dt schoti Kt 90000
Boshlang‘ich qoldiq	50000 a haq to‘lash odimlar bilan kitoblar“ oti Kt	50000 15000 5550 8000
„Mehnatg bo‘yicha x hisob- Dt sch
„Ijtimoiy ta’minl hisob- Dt sc	15000 sug‘urta va ashga doir kitoblar“ hoti Kt
„Umumish xara Dt sch	5550 lab chiqarish jatlari“ oti Kt
	8000
Oy oboroti: 78550			90000

Oy oxiriga qoldiq: 3550
Demak, kalkulatsiya schotida mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar ko‘rsatiladi.
Тaqqoslovchi schotlar. Bu guruhga kiruvchi schotlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ulardagi me’yorlashlarni bir-biri bilan taqqoslash, solishtirish imkoniyati yaratiladi. Тaqqoslovchi schotlarga „M ahsulot (ish, xizmatlar) sotish“, „Foyda va zararlar“ schotlari kiradi. Тaqqoslovchi schotlardagi yozuvlar har xil bo‘lgan ikki ko‘rsatkichni bir-biri bilan taqqoslash yo‘li bilan farq summalarini aniqlash imkoniyati tug‘iladi. Тaqqoslovchi schotlar xususiyatini o‘rganish maqsadida quyidagi misollarni keltiramiz.
Birinchi muomala. Jo‘natilgan tayyor mahsulotlar uchun korxonaning bankdagi schotiga pul kelib tushdi — 500000 so‘m. M isolimizga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi:
Debet „Hisob-kitob“ schoti — 500000 so‘m.
Kredit „Mahsulot (ish, xizmatlar) sotish“ schoti — 500000 so‘m.
Ikkinchi muomala. Jo‘natilgan (tovarlar) tayyor mahsulotning haqiqiy tannarxi — 450000 so‘m. Bu muomalaga quyidagicha buxgalteriya provodkasi beriladi.
Debet „Mahsulot (ish, xizmatlar) sotish“ schoti — 450000 so‘m.
Kredit „Jo‘natilgan mollar“ schoti — 450000 so‘m.
Misolimiz buxgalteriya hisobi schotlar chizmasida quyidagicha ko‘rsatiladi:
„Mahsulot (ish, xizmatlar)ni sotish“
„Jo‘natilgan mollar“ Dt schoti Kt „Hisob-kitob“
Dt schoti Kt Dt schoti Kt
450000 450000 500000 500000
Misolimizdan ko‘rinib turibdiki, taqqoslovchi „Mahsulot (ish, xizmat)larni sotish“ schotining kredit tomonida mahsulotning shartnoma bahosi ko‘rsatilgan bo‘lsa, uning debet tomonida xaridorlarga jo‘natilgan va puli korxona hisobkitob schotiga o‘tkazilgan mahsulotning haqiqiy tannarxi ko‘rsatiladi. Bu ikki ko‘rsatkich taqqoslanib, korxona bo‘yicha mahsulot sotishdan olingan daromad aniqlanishi mumkin. Hisobot davrining oxiriga kelib, taqqoslovchi schotlarda qoldiq qolishi mumkin emas.
Balansdan tashqari schotlar. Korxona va tashkilotlarga taalluqli bo‘lgan asosiy va aylanma mablag‘lar holati bevosita hisob ko‘rsatkichlarida o‘z ifodasini topadi va balans moddalarida ko‘rsatiladi. Lekin xo‘jalik faoliyatida shunday muomalalar amalga oshiriladiki, ularni mulkiy munosabati bo‘yicha balans moddalarida aks ettirish tegishli xatoliklarga olib keladi.