Buqalamun: hikoyalar. / Anton Chexov. T.: Yangi

Shahnoza Rahmonova
tarjimasi
AYOLLIK BAXTI
General-leytenantni dafn qilishdi. Marhum-
ning uyida musiqa sadolari ostida o‘tkazilayot-
gan dafn marosimiga har tomondan olomon 
yopirilib kela boshladi. O‘sha olomon orasida 
boshliqlardan Probkin va Svistkov ham bor edi. 
Ular xotinlari bilan birga kelishgandi.
– Mumkin emas! – dedi oldinga o‘tmoqchi 
bo‘lgan erkaklarning yo‘lini to‘sgan hokim yor-
damchisi. – Mumkin emas! Iltimos, orqaga! 
Ayollar o‘tishlari mumkin... Marhamat, ayollar, 
ammo janoblar siz... Xudo haqi, orqaga! 
Probkin va Svistkovning xotinlari bu marha-
matdan boshlari osmonga yetdi va bir hatlab 
to‘siqdan o‘tishdi.
– O‘tishdi! – dedi Probkin nafrat va hasad bi-
lan. – Xudo haqi bularning omadi bor! Erkak 
zotiga hech qachon bunday omad nasib etmay-
di. Tavba qildim ularda qanday g‘aroyib xislat 
bor ekan-a, hayronman? Ayol degani o‘zi od-
diy-u ojiz mavjudot bo‘lishlariga qaramay ular-
ni o‘tkazib yuborishdi. Biz davlat maslahatchi-
si bo‘lsak ham, ruxsat berishmadi. Chunki biz 
erkakmiz-da!
–  Umuman  g‘alati  fikrlayapsizlar,  janoblar, 
– dedi hokim yordamchisi Probkinga qarab. 

---

Anton Chexov
276
– Sizni qo‘yib yuborsam, bir-biringizni tur-
tib jinnilik qilasiz. Ayollar esa nima qilganda 
ham ayol. Ular bu kabi intizomsizlikka aslo yo‘l 
qo‘ymaydilar.
– O‘tkazib yuboring! – jahl qildi Probkin. – 
Ayollar doim birinchi bo‘lib itarishni boshla-
shadi. Erkaklar esa bir joyda turib, marosim-
ni kuzatishadi. Ayollarning olomonni itarib, 
oldinga intilganlarini ko‘p ko‘rganman. Kiygan 
yangi ko‘ylaklarini hamma ko‘rishi kerak axir! 
Hech kim e’tibor bermasa bormi? Ular uchun 
bundan ortiq fojia yo‘q! Eh, ayollar! Nega ular 
uchun hamisha yo‘l ochiq? Ayollarni askar-
likka olishmaydi, ammo ularga raqs klubiga 
kirish bepul. Bu mavjudotlarni, hatto jazodan 
ozod qilishadi. Ammo qaysi xizmatlari uchun? 
Qiz ro‘molchasini tushirib yubordi, olib ber! U 
ichkariga kirsa, o‘rningdan turib, unga joy ber! 
Ketayotganida kuzatib qo‘y! Mana, u davlat 
maslahatchisiga turmushga chiqdi-yu, katta 
kishiga aylandi. Men grafning yonida o‘tirishim 
uchun dunyoni zabt etishim kerak... Ammo Va-
renka bilan Marenka birpasda grafning yonida 
chiroyli ko‘zlarini pirpiratib o‘tirishdi. Sen hozir 
mas’ul kotibsan. Bu mavqega erishish uchun 
qancha mashaqqat chekkansan. Ammo sening 
Marya Fomishnang qo‘lini uchini qimirlatmay 
turib, shu mavqega ega. Agar ularga bizning 
ishimizni bersang u darrov senga kirim-chiqim 
ishlarini tayyorlab beradi. 
– Ammo u bola dunyoga keltiradi, – dedi 
Svistkov.

---

Buqalamun
277
– O, mas’uliyatli ish! Agar u bir kun sovuq-
da biz kabi boshliqlar oldida tik tursin! Tug‘ruq 
azoblari ularning ko‘ziga rohat bo‘lib tuyiladi. 
Hamma ishda ham yengillik bor. Oliy nasab 
oddiy qiz yoki ayol shuncha odamning oldida 
generalning yuziga istagan gapini aytishi mum-
kin. Ammo sen u bilan yuzma-yuz kelganingda 
unga baribir hech narsa aytolmaysan. Masalan, 
Marya Fomishnang istasa, davlat bosh masla-
hatchisining qo‘lidan tutib, butun shaharni 
aylanishi mumkin. Ammo biz uning qo‘lidan 
tutib ko‘raylik-chi! Nima bo‘larkin. Eshit, uka-
ginam, bir professor xotini bilan bizga qo‘shni 
turadi. U shunday obro‘li kishiki, biroq uning 
xotini har uni «Ahmoq!» deb haqoratlaydi. Ayoli 
o‘zi bir oddiy oiladan chiqqan. Qisqasi, uning 
xotiniga hech kim hech narsa demaydi. Ularga 
mumkin, bizga mumkin emas. Shu ham ado-
latdanmi? Bir voqeani men bir umr unutmay-
man! O‘shanda o‘lishimga ozgina qolgandi-ya. 
Haliyam Xudo bir asradi. Peshonam yarqira-
gan ekan. O‘tgan yili boshlig‘imiz dam olgani 
ketgani esingdami? Qishlog‘iga hordiq chiqa-
rish uchun ketayotganida, meni ham o‘zi bilan 
birga olib ketdi. U yerda biror yumush yo‘q. 
Bir soatlarda yozuv-chizuv ishlarini o‘rmonni 
aylanishga yo masxarabozlarning tomoshasi-
ni ko‘rishga borardim. Generalimiz yoshi o‘tib 
qolganiga qaramay, hali hamon bo‘ydoqligidan 
xabaring bor-a! Xullas, uy emas, naq koshona 
ekan. Qimmatbaho jihozlar, ko‘zni qamashti-
radigan buyumlar, idish-tovoq, echki-uloq, 
xizmatkorlar, itlar ham bor, biroq bitta xotin 

---

Anton Chexov
278
yo‘q. Boshqaruv ham yo‘q. Odamlarning ham-
masi tarbiyasiz va quloqsiz. Barchani iqtisodchi 
Vera Nikitishna degan ayol boshqaradi. U choy 
quyib beradi, ovqat buyuradi va xizmatkorlarga 
baqiradi. Ukaginam, bu ayol – ayol emas, naq 
ilonning o‘zginasi. Makrli shayton ko‘zlari bilan 
odamga tikilganida yuraging muzlab qoladi. 
Semiz, qizil, jahldor... bir baqirishni boshlasa, 
shunaqangi shovqin ko‘taradiki, hatto ilohiy 
tuyg‘ularni ham haqorat qiladi. Yo, Xudoyim, 
hech kimga uning dastidan orom yo‘q edi. Na-
faqat xizmatkorlarni, balki menga ham tinchlik 
bermay qo‘ygandi. O‘zimcha, to‘xta, generalga 
aytib beraman, deyman ichimda. U doim band 
bo‘lgani sabab bu xotinning qanday ishlayot-
ganini ko‘rmagandir-da. Men uning ko‘zlari-
ni ochib qo‘ymoqchi bo‘ldim, ammo o‘zimning 
ko‘zlarim bir umrga yumulishiga sal qolgan-
di-ya. Hozir eslayapman, qo‘rquv bosyapti. 
Bir kun yo‘lakdan ketyapman, birdan qadam 
tovushlarini eshitdim. Avvaliga molni so‘yish-
yapti, shekilli deb o‘yladim. Keyin bilsam, Vera 
Nikitishna kim bilandir tortishardi. U kimnidir 
do‘pposlayotganini sezdim. Eshik ochilib, ich-
karidan bizning general uchib chiqdi. Ko‘zlari 
qizil, sochlari esa tartibsiz. Uning ortidan o‘sha 
shaytonning urg‘ochisi chiqib keldi. 
– Aldayapsan.
– O‘lay gar, chin so‘zim. Meni bilasan-ku. 
Generalimiz o‘z xonasiga qochib keldi. Men 
esa yo‘lakda turibman. Hech narsaga tushun-
mayapman. Omi, o‘qimagan, oddiy oshpaz 
shunaqa ish qilsa-ya! Demak, general undan 

---

Buqalamun
279
qutulmoqchi bo‘lgan. U esa ishdan ketmaslik 
uchun do‘pposlagan, deb o‘yladim. Bu menga 
tegib ketdi. Men Vera Nikitishnaning xonasiga 
bordim.
– Sen qanday qilib, shunday ulug‘ zotni 
behur mat qilding? Uning yonini hech kim ol-
maydi, deb o‘ylayapsanmi? Qari odam-da, a, – 
de dim va shapaloq tortib yubordim. U o‘rnidan 
turib, shunaqangi baqirdiki, g‘amlarimni Xudo 
olsin, qo‘rqqanimdan o‘rmonga yugurdim. 
Ikki soatdan keyin bir bola bordi: «Sizni xo‘ja-
yin cha
 
qiryapti», dedi. Ichkariga kirdim u esa 
mening yuzimga qaramaydi. 
– Nega mening uyimda bunday ish qildingiz? 
Bu bizning oilaviy ishimiz!
U uzoq so‘zladi va nasihat qildi va keyin: 
 – Qanday jasorat! Hayratdaman. O‘ylayman-
ki, do‘stim, bu yerdagi gaplar oramizda qoladi 
va ko‘rganlaringizni unutasiz. Bu harakatlarin-
gizni tushunaman. Biroq bundan keyin bu yer-
da qololmaysiz. Buning iloji yo‘q! – dedi. 
O‘zim ham bilmayman, men unga qan-
day qo‘l ko‘tardim. Ayol esa quturdi. Ayol zoti 
davlatning bosh maslahatchini urishi mum-
kin! Ha, ayollarda katta haq-huquqlar bor. 
Boshingdagi bosh kiyimingni yech! Generalni 
olib ketish yapti. Nishonlarining ko‘pligini qara! 
Yo, Xudoyim, nega bu ayollarni oldinga o‘tka-
zishadi-a? Koshki ular bu ordenlarning farqiga 
borsa!
Musiqa yangradi. 

---