Buning uchun «Ko’ruv xotirasi», «Uzoq muddatli xotira» «Belgilarni qo’y», «Nuqtalarni eslab qol va o‘z joyiga qo‘yib chiq» kabi metodikalardan foydalandik

2.2.Xotira jarayonini maktab yoshidagi bolalarda rivojlantirish.
Vizual xotiraning o‘rni muhim bo‘lib, undan o‘quv jarayonida unumli foydalana bilish kerak. Mashqlarning eng muhim maqsadi aqliy rasm, vizual tasvirni yaratish qobiliyatini rivojlantirishdir. Bu ko'nikma yodlashning samarali usullaridan biri bo'lib, u xotirada nafaqat aniq materialni, balki mavhumni ham saqlash uchun ishlatiladi. Uni vizual materialga o'rgatish osonroq. Bizning taklif etayotgan vazifalarimiz ham shunga qaratilgan.
"Rangli narvon"
Variant 1
Dars uchun sizga 5 ta ko'p rangli kartalar kerak bo'ladi.
Bola 10 soniya ichida ranglarning ketma-ketligini diqqat bilan ko'rib chiqishi va eslab qolishi kerak. Shundan so'ng, kartalar qog'oz varag'i bilan qoplangan. Siz boladan ko'zlarini yumib, kartalar qanday joylashtirilganligini aqliy tasavvur qilishni so'raysiz. Keyin bola ranglarning birin-ketin qanday joylashtirilganligini sanab o'tishi kerak. Javob asl namunaga nisbatan tekshiriladi.
Keyingi darslarda rang kombinatsiyalari o'zgaradi.
Variant 2
Dars uchun sizga 5 ta rang-barang kartalar, rangli qalamlar yoki bir xil rangdagi flomasterlar, bir varaq kerak bo'ladi.
Kartochkalar 3 soniyalik interval bilan birma-bir ko'rsatiladi va keyinchalik javobning to'g'riligini tekshirish uchun ketma-ket qo'shiladi. Barcha kartalarni ko'rsatgandan so'ng, bola bir necha soniya davomida ko'zlarini yumadi va aqliy ravishda ranglar ketma-ketligini tasavvur qiladi. Keyin uni qalam yoki flomaster bilan qog'oz varag'ida tiklashi kerak. To'g'riligi kartalarni qayta ko'rsatish orqali tekshiriladi. Keyin boshqa kombinatsiya ko'rsatiladi.
Agar dars guruhda o'tkazilsa, unda bajarishning to'g'riligi o'z-o'zini nazorat qilish yoki juftlikda aniqlanadi.
Dars uchun sizga 3 ta musofir, rangli qalamlar, qog'oz varag'i tasvirlangan rasm kerak bo'ladi.
Siz bolaga shaharga 3 nafar musofir kelganligini va mehmonlarning tashqi ko'rinishining barcha tafsilotlarini eslab, ularning portretlarini diqqat bilan o'rganishingiz kerakligini aytasiz. Shundan so'ng, o'zga sayyoraliklar tasvirlangan rasm ko'rsatiladi. Yodlash uchun 30 soniya beriladi va chizma olib tashlanadi. Siz bolaga topshiriq berasiz: “Ikkinchi musofir sizga tashrif buyurishga shoshilmoqda. Ko'zlaringizni yuming, uning ko'rinishini tasavvur qiling va ketma-ket ikkinchi o'zga sayyoralik portretini aniq chizing.
Chet elliklarning portretlari geometrik shakllardan iborat. Analogiya bo'yicha, siz keyingi sinflar uchun o'xshash raqamlarni o'zingiz qilishingiz mumkin. Shuningdek, siz shakllarni ranglashingiz mumkin, bu vazifani murakkablashtiradi. Lekin uchta rangdan ko'proq foydalanmang. Topshiriqni bajargandan so'ng, bola tomonidan chizilgan rasm namuna bilan taqqoslanadi. Agar bola vazifani osongina va aniq bajarsa, uni keyingi safar ikkita yoki uchta musofirni chizishga taklif qilishingiz mumkin. Shuningdek, chizmani yodlash uchun ajratilgan vaqtni, qilingan xatolar soniga qarab o'zgartirishingiz mumkin. Shuni unutmangki, bolaga ko'zlarini yumib, aqliy ravishda tasvirni chizish kerakligini eslatish kerak. Vizual xotiraning mohiyati shundan iborat - shu tarzda ob'ekt mustahkamlanadi va esda qoladi.
"Rasmni tasvirlab bering"
Dars uchun sizga bolaga notanish rasmlar kerak bo'ladi. Bu kitoblar uchun rasmlar yoki jurnallardan parchalar bo'lishi mumkin. Rasmda kamida 5-6 ta element bo'lishi ma'qul.
Bola rasmni 30 soniya davomida diqqat bilan ko'rib chiqishi kerak, unda nima ko'rsatilganligini batafsil eslab qolishga harakat qilishi va uni taqdimotchiga qaytarishi kerak. Shundan so'ng, bola ko'zlarini yumib, rasmni ko'z oldida tasavvur qilishga harakat qiladi. Va keyin u ko'rgan va eslab qolgan narsalarni iloji boricha batafsil tasvirlashi kerak. Hikoyaning oxirida rasm yana ko'rsatiladi va tasvirning etishmayotgan elementlari muhokama qilinadi. Agar bola oddiy rasmlarning tavsifini osongina engish mumkin bo'lsa, siz unga vizual materialni yanada qiyinroq berishingiz mumkin, bu erda ko'proq mayda detallar va turli xil ranglar qo'llaniladi. Sizning o'g'lingiz yoki qizingiz ham sizga o'xshash vazifalarni bajarishi mumkin. Keyin ularning maqsadi sizning hikoyangizni tekshirish bo'ladi, bu ham ular uchun foydali, qiziqarli va ibratli.
"shakllar"
Variant 1
Dars uchun sizga 6 ta karta kerak bo'ladi, ularning har biri geometrik shakllarning kombinatsiyasini tasvirlaydi.
Barcha 6 kombinatsiya vizual ravishda bir-biriga o'xshash, ammo shunga qaramay, bir-biridan farq qiladi. Siz bolaga 10 soniya davomida eslab qolish uchun kartalardan birini berasiz. Ehtiyotkorlik bilan o'rganib chiqqandan so'ng, u uni qaytarib beradi va ko'zlarini yumib, rasmni aqliy ravishda tiklaydi. Bu vaqtda siz uning oldiga barcha 6 ta kartani tasodifiy tartibda joylashtirasiz va shunga o'xshashlar orasidan u yodlaganini topishni taklif qilasiz. Raqamli kartalar qayta taqdim etilganda teskari burilmasligini ta'minlash kerak, aks holda raqamning ko'rinishi o'zgarishi mumkin. Kartalardagi geometrik shakllarning kombinatsiyalarining to'yinganligi va murakkabligi bolaning yoshiga, uning imkoniyatlariga va vizual xotirani rivojlantirish bo'yicha darslarning davomiyligiga bog'liq. Misol tariqasida biz shunga o'xshash mashqlarni bajarishda tajribaga ega bo'lgan ikkinchi sinf o'quvchilari uchun mos keladigan o'rtacha qiyinchilik variantini keltiramiz. Analogiya bo'yicha, siz ushbu mashq uchun vizual materialni oddiyroq yoki murakkabroq darajada qilishingiz mumkin.
Variant 2
Dars uchun sizga kartalar kerak bo'ladi, ularning har birida geometrik shakllar va belgilarning 3 ta kombinatsiyasi, shuningdek, qutidagi qog'oz varag'i va qalam ko'rsatiladi.
Siz bolaga barcha raqamlarning kombinatsiyasini diqqat bilan ko'rib chiqish va eslab qolish kerakligi haqida ogohlantirib, kartani berasiz. Yodlash uchun 30 soniya ajratiladi, keyin u kartani qaytaradi. Keyinchalik, bola ko'zlarini yumib, rasmni aqliy ravishda tiklashi kerak. Keyin u varaqda eslagan hamma narsani chizishi kerak. Ish tugagandan so'ng, bolaning chizgan rasmi namuna bilan taqqoslanadi, xatolar muhokama qilinadi. Xotiradan olingan elementlarning soni, ularning shakli, hajmi va bir-biriga nisbatan joylashishi tekshiriladi.
Mexanik xotira orqali ma'lumotni eslab qolish. Ammo shu tarzda, bola mantiqiy munosabatlarni qurmaydi, bugungi kunda "o'rganilgan" material bir necha kun ichida butunlay unutilishi mumkin. Shuning uchun, bolangizni yodlashda assotsiatsiyalar va parallelliklarni izlashga o'rgating. Shunday qilib, bilim shunchaki boshda aralashmaydi, balki ma'lum bir o'zaro bog'liq ketma-ketlikda joylashadi. Assotsiativ yodlash tufayli kerakli ma'lumotlarni takrorlash qiyin bo'lmaydi, bundan tashqari, tasvirlar yordamida ma'lumotlar xotirada saqlanadi.
Siz turli xil assotsiatsiyalarni topishingiz mumkin, bu turli xil chizmalar yoki iboralar bo'lishi mumkin. Birinchi sinf o'quvchilari alifboni qanday o'rganishlarini eslang: har bir harf mos keladi, qaysi biri bola ularni eslab qoladi. Yoki hamma kamalakdagi ranglar tartibini ko'rsatadigan iborani biladi: "Har bir ovchi qirg'ovul qayerda o'tirganini bilishni xohlaydi". Xuddi shu tarzda, siz sanalarni va hokazolarni eslab qolishingiz mumkin. Asosiysi, barqaror uyushmalarni o'ylab topish.
Odatda bolalar ma'lumotni tezroq va yaxshiroq eslab qolishadi, agar ular nima uchun ekanligini tushunishadi. Haqiqatan ham, ba'zida talaba nima uchun u so'zlarni bilishi kerakligi yoki aniq emas. Shuning uchun, bolaga yodlangan material qayerda foydali ekanligini tushuntiring, bu haqda iloji boricha qiziqarli aytib berishga harakat qiling.
Bolaning xotirasini rivojlantirish uchun ko'plab o'yinlar mavjud. Turli jumboqlar, boshqotirmalar, krossvordlar, lotolar talabaga nafaqat mashq qilishda yordam beradi xotira balki dunyoqarashingizni kengaytiring. Bundan tashqari, siz ularni butun oila bilan o'ynashingiz mumkin va yaqin odamlar doirasidagi do'stona muhit kichik shaxsning muvaffaqiyatli rivojlanishining kalitidir.
Yosh o'quvchilar va bolalarda xotirani rivojlantirish uchun mashqlar
Maslahat 2: Kichkina bolada e'tibor va xotirani qanday rivojlantirish kerak
Bolaning to'g'ri va barkamol rivojlanishi uchun ota-onalar unga bu borada yordam berishlari kerak. Xotira va e'tiborni rivojlantirish uchun ko'plab samarali mashqlar mavjud.
Zo'r xotira va diqqat bola uchun kelajakdagi o'qish va hatto ishda muvaffaqiyat kalitiga aylanadi. Shuning uchun chaqaloqning ota-onalari ularning rivojlanishiga alohida e'tibor berishlari kerak. Xotira va e'tiborni rivojlantirish uchun bola bilan mashg'ulotlar muntazam va tizimli bo'lishi kerak. Bunda oddiy va qiziqarli mashqlar yordam beradi.
1) Birgalikda qog'ozga kichik rasmlarni chizish. Bolaga bir necha daqiqa ularga qarashga ruxsat bering. Keyin ikkinchi varaqni oling va undan chizmalarni bir xil tartibda takrorlashni so'rang.
2) Katta chizilgan qog'ozga 1 dan 50 gacha raqamlarni chizing.Har bir raqam turli rang, o'lcham va teksturada bo'lsin. Chizishni tugatganingizdan so'ng, 1 dan 50 gacha va aksincha sanab ko'ring. Turli xil turdagi raqamlar tufayli buni qilish qiyin bo'ladi. Ushbu mashq vizual xotirani rivojlantirish uchun juda yaxshi. Olingan raqamlar bilan chizilgan qog'ozni qayta-qayta ishlatish mumkin.
3) Kichik she'rlar, ertaklar va maqollarni o'rganing. Buni qiziqarli o'yin davomida qilish mumkin. Yoki hatto sahna ko'rinishlari.
4) Kechqurun kunning voqealarini muhokama qiling. Farzandingizning assotsiativ xotirasini rivojlantiring. Buning uchun undan nafaqat kunning voqealari, balki u his qilgan hidlar, ranglar, ohanglar, ta'mlar haqida ham so'rang.
Agar bola qofiyani eslay olmasa va sizning so'rovlaringizni bajarishni unutsa, uni tanqid qilmang. Xotirani rivojlantirish uchun mashqlarga vaqt ajratish yaxshiroqdir.
Albatta, boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar ko'pincha qiyinchiliklarga duch kelishadi: maktabda ular har kuni yangi narsalarni o'rganadilar, muammolarni hal qilishni o'rganadilar, hikoyalarni o'qiydilar, ammo ma'lumotlarning butun miqdori har doim ham yaxshi o'zlashtirilmaydi.
Uyga kelganda, bola ko'pincha sinfda o'qigan hikoyaning muallifi kimligini eslay olmaydi yoki sinf oldida aytilishi kerak bo'lgan qisqa she'rni o'rgana olmasligidan qiynaladi.
XULOSA
Tadqiqot maktabgacha yoshdagi bolalarda mnestik jarayonlarning shakllanish muammosining dolzarbligi va ahamiyatini isbotladi.
Bolalarda mnestik xotiraning shakllanish muammosini tekshirish natijasida biz quyidagi xulosalarga keldik:

1. 
   Tadqiqot muammosiga doir adabiyotlar tahlili tizimli yondashuv nuqtai nazaridan bolalarning psixologik-pedagogik xususiyatlari haqida zamonaviy tasavvurlarni tо‘ldirishga imkon berdi. Maktabgacha yoshda xotira bolaning bilish va nutqiy rivojlanishida katta- ahamiyatga ega. Bolalarda xotiraning nutqi bolalar bilan olib boriladigan korreksion ish dinamikasiga ta’sirini aniqlash imkonini berdi..
   

2.Bolalar rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan diagnostik kompleks mnestik xotira buzilishlarining mavjudligi haqidagi ma’lumotlarni isbotlash imkonini berdi.

2. 
   Bolalarda va ularning normal rivojlanayotgan tengdoshlaridan bolalarda eshituv nutqiy xotira kamchiliklarining sifat jihatidan о‘ziga xosligi va turli darajadagi xarakterini va ularni bartaraf etishning turli dinamikasi bilan xarakterlanuvchi uch darajada namoyon bо‘lishini aniqladi.
   
3. 
   Tadqiqot nafaqat xotirani rivojlantirishga yо‘naltirilgan, balki psixologik ta’sir samaradorligini oshirish imkonini bergan mnemotexnik usullarni qо‘llash yordamida maxsus ishlab chiqilgan metodikasini qо‘llashning maqsadga muvofiqligini tasdiqladi.
   
4. 
   Katta maktabgacha yoshdagi bolalar bilan psixolog ishni takomillashtirishga kо‘maklashuvchi quyidagi pedagogik sharoitlar ishlab chiqildi va aprobatkasiyadan о‘tkazildi:
   

• 
  maktabgacha ta’lim muassasasi psixologining ishida bolada mnestik jarayonlarning shakllanganlik darajasini baholash imkonini beruvchi diagnostik usullardan foydalanish;
  
• 
  psixolog faoliyatining mazmunini aniqlashda mnestik jarayonlarni tashxis etish natijalarini inobatga olish;
  
• 
  psixologik korreksiya davomida eshituv nutqiy xotirani rivojlantirishga individul-differensial yondashuvni amalga oshirish;
  
• 
  bolalarda xotirani rivojlantirishga doir mashg‘ulotlarni tashkil etishda mnemotexnik usullar, mnemojadvallar va predmet-amaliy faoliyatdan foydalanish.
  

Maktabgacha yoshda bolalarda mnestik xotira va nutqning rivojlanish dinamikasiga maxsus tashkil etilgan korreksion-rivojlantiruvchi ta’sir sharoitlaridagina erishish.

5. 
   Nazorat eksperimenti natijalarining tahlili shuni kо‘rsatdiki, biz tomondan taklif etilgan metodika samarali hisoblanadi va bolada mavjud til komponentlarining buzilishlarini bartaraf etibgina qolmay, bolalarda mnestik xotiraning samarali kechishi uchun psixologik kо‘rsatmalarni yaratish imkonini beradi. Bu esa ularning maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olishlariga kо‘maklashadi.
   

Eksperimental tadqiqot ilgari surilgan farazning tо‘g‘riligini tasdiqlaydi va tadqiqot maqsadiga erishildi, uning vazifalari esa, amalga oshirildi deb hisoblashga asos beradi.
“Dо‘kon”. Bolaga “dо‘kon”ga borish taklif etiladi va barcha sotib olinishi kerak bо‘lgan predmetlar (mahsulotlar)ni eslab qolish sо‘raladi. Dastlab 1-2 predmetlarni eslab qolishni sо‘rashdan boshlanadi va asta-sekin bu predmetlarning soni 5-7 gacha kо‘paytiriladi. Bu о‘yinda rollarni almashtirib turish juda foydalidir: kattalar ham, bolalar ham galma-galdan qizi (yoki о‘g‘li), ona (yoki ota) va albatta xaridorning buyurtmasini diqqat bilan tinglab, sо‘ngra esa buyumni barchasini olib kelish uchun ketadigan sotuvchi rollarini almashtirish foydali. Har xil turdagi “Non mahsulotlari”, “Sut mahsulotlari”, “О‘yinchoqlar” va boshqa turdagi dо‘konlarni tanlash va almashtirib turish mumkin.
1-jadval

« Ko’ruv xotirasi » bо‘yicha topshiriqni jami 14 ta bolalar bajardi. 14 nafar bolalar xotira darajasi bo’linganda: 1-darajalarga 2 ta, 2-darajaga 3 ta,

3-darajaga 5 ta 4-darajaga 2 ta va 5-darajaga 2 ta kirdi.

2-jadval
“ Uzoq muddatli xotirani tekshirish” metodikasi

Metodikani baholash tizimi	Bajarishni foizi	Ishtirokchilar soni
5 ball	50 %	7 ta
4 ball	30 %	4 ta
3 ball	20 %	3 ta

«Uzoq muddatli xotirani tekshirish» metodikasi bо‘yicha berilgan vazifalarni jami bolalarning 14 tadan (100%), 7 ta ( 50%) bolalar deyarli tо‘liq takrorlay oldilar, qolgan 30 % (4 ta) blalarning natijalari juda past bо‘ldi. Ular berilgan jami 12 ta sо‘zdan bor yо‘g‘i ikkita yoki uchtasini eslay oldilar, 20 % (3 ta) bolalar esa topshiriqni bajara olmadilar.

3-jadval

№