Bulardan tashqari, tovush o'zgarishlarining yana quyidagi ko’rinishlari mavjud

Gap bo‘laklarining joylashish tartibi
Ona tili (8-sinf)
Bilib oling. O‘zbek tilida gap bo‘laklarining joylashish tartibi asosan erkin bo‘lsa-da, ular gapda ma’lum grammatik qoidalar asosida o‘rinlashadi. Odatda, gapda ega va unga bog‘langan bo‘laklar oldin, kesim va unga bog‘langan bo‘laklar keyin joylashadi, ba’zan aksinchasi ham bo‘ladi: Bu yo‘llar menga tanish. – Menga tanish bu yo‘llar.
Eganing ko‘proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida (Men keldim), holning kesimdan oldin (ohista gapirdi), to‘ldiruvchining kesimdan oldin (sh’erni yod oldi), aniqlovchining egadan oldin (qizil gul, do‘stimning akasi) joylashuvi odatdagi, me’yoriy tartibdir.
Lekin nutqda doimo ham gap bo‘laklarining odatdagi tartibi saqlanavermaydi, gapdan ko‘zda tutilgan umumiy fikrga qo‘shimcha ma’no, uslubiy yuk berish uchun tartib o‘zgartirilishi mumkin.
Masalan:
1. Kecha akam samolyotda Farg‘onadan Toshkentga ketdi (boshqa yerga emas, Toshkentga).
2. Kecha akam samolyotda Toshkentga Farg‘onadan ketdi (boshqa yerdan emas, Farg‘onadan).
3. Kecha akam Farg‘onadan Toshkentga samolyotda ketdi (boshqa narsada emas, samolyotda).
4. Kecha samolyotda Farg‘onadan Toshkentga akam ketdi (boshqa kishi emas, akam).
5. Akam samolyotda Farg‘onadan Toshkentga kecha ketdi (boshqa kuni emas, kecha). Ko‘rinadiki, e’tibor qaratilgan ma’noni ifodalagan bo‘lak kesim oldiga keltirilgan.
Gap bo‘laklarining odatdagi va o‘zgargan tartibining nutqda o‘z qo‘llanish o‘rinlari bor. Odatdagi tartib ilmiy asarlar uslubi uchun mos bo‘lsa, o‘zgargan tartib og‘zaki nutq uchun va badiiy (ayniqsa, she’riy) nutq uslubi uchun xos.
Navbahor: ochildi gullar, sabza bo‘ldi bog‘lar,
Suhbat aylaylik, kelinglar, jo‘ralar, o‘rtog‘lar. (Muqimiy)
Gap urg‘usi (mantiqiy urg‘u)
Esga oling. Ilgari (5-sinfda) siz so‘z urg‘usining xususiyatlari bilan tanishgansiz: so‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalaridan kuchliroq talaffuz qilinishi so‘z urg‘usi deyiladi. So‘z urg‘usi ma’no farqlashga ham xizmat qiladi.
Bilib oling. Gapda so‘zlovchi tomonidan alohida ahamiyat berilib, ta’kidlab ko‘rsatilgan bo‘lakning kuchli ohang bilan aytilishi gap urg‘usi (yoki mantiqiy urg‘u) deyiladi. Gap urg‘usini ixtiyoriy ravishda ko‘chirish mumkin:

1.