Бухоро давлат университети

5- жадвал
Карпсимонлар оиласига тегишли бўлган балиқларнинг белгилар индекси қайдномаси. Cuprinidae

Белгилар	Балиқ номери
Жинс ва ривожланиш стадияси
Балиқ оғирлиги (r)
Ёши
Балиқнинг узунлиги C ни ҳисобга олмасдан (ad ёки L).
Ён чизиқдаги тангачалар.
Д даги нурлар сони
А даги нурлар сони
Ҳалқум типлари формуласи
Биринчи жабра ёйидаги тичинкалар сони
Умуртқалар (тана ва дум)
Тана узунлиги % ҳисобида
Тумшуқ узунлиги
Кўз диаметри
Бошнинг кўздан кейинги бўлими
Бош узунлиги
Энса қисмида бош баландлиги
Пешона кенглиги
Тананинг энг юқори баландлиги
Тананинг энг паст баландлиги
Антидорсал масофа
Постдорсал масофа
Дум танаси узунлиги
Д асоснинг узунлиги (as)
Д нинг энг юқори баландлиги
А нинг баландлиги
А асоснинг узунлиги
Р узунлиги
P – V орасидаги масофа
V – A орасидаги масофа
Бош узунлиги нисбатан % ҳисобида
Тумшуқ узунлиги
Кўз диаметри
Пешона кенглиги

Жабра тичинкалари сони. Одатга кўра биринчи ёйдагиларнинг сони ҳисобга олинади. Н. В. Европейсова (1939) окун, судак, ерш каби балиқларнинг жабра аппаратини ўрганган (жабра тичинкалари тузилишини). Асосан турли ёшларга эътибор берган ва шундай хулосага келган. Тишларни ўрганиш асосида йиртқич, судакнинг йиртқич овқатланиш типидан, ярим йиртқич окунда ва ершнинг йиртқич бўлмаган овқатланиш типига хос бўлган жабра аппарати мавжудлиги аниқланган. Ёш судакларда (5-6 см) майда қисқичбақа билан озиқланганликлари сабабли жабра тичинкалари узун ва нозик бўлади. Йиртқичлик билан озиқланишга (30-35 см) ўтиши билан жабра тичинкалари йўғон тишсимон тепачаларга эга бўлади. Худди шундай ўзгариш окун ва ершда ҳам кузатилади. Жабра тичинкаларининг ўзгаришини, Й. С. Кожина (1958) ҳам кузатган.
Қуйидаги белгилар: l - l даги тангачалар сони, сузгичлардаги нурлар сони, жабра тичинкалари, жабра нурлари, умуртқалар сони ва барча бошқа белгилар санаш ва ўлчаш орқали амалга оширилади ва пластик ўлчовлар дейилади.
Балиқ тана ўқи. Тана ўқи деганда (диаметрик аниқлик) оғизнинг юқори баландлигидан, аниқроғи оғиз ёпилган пайтдаги ёриғидан бошланади ва думнинг ўрта асосида тугайди. Бу ўқ ўлчовлар жадвалида график асосда акс эттирилади. Агар балиқ оғзи ўртадан бўлса, тана ўқи кўз диаметрини кесиб ўтади, оғиз пастки бўлса тана ўқи кўз остидан ўтади, оғиз устки бўлса тана ўқи кўз устидан ўтади.
Тумшуқ узунлиги (an) ёки кўз олди бўлими, бошнинг кўз олди соҳаси. Тумшуқ узунлиги, тумшуқнинг юқори баландлигидан то кўзнинг олдинги чегарасигача бўлган масофадир. Тумшуқ узунлиги ёш балиқларда анча узунроқ, катта ёшдагиларда эса калтароқ бўлади. Булардан бошқа формулалар бор: калта тумшуқли ва узун тумшуқли. Баъзи бир балиқларда (ласос) тумшуқ узунлиги нерест даврида анча узун бўлади.
Кўз диаметри (np) асосан горизонтал равишда ҳисобга олинади. Кўз шох диаметрини ўлчашда қовоқлар бўлса ҳисобга олинмайди. Кўзнинг горизонтал узунлиги кўпинча кўз узунлиги дейилади. Баъзан кўзнинг вертикал диаметри ҳам ҳисобга олинади.
Бошнинг кўздан кейинги қисми (ро) – кўзнинг орқа соҳасидан то жабра қопқоғининг охирги қиррасигача бўлган масофа.
Бош узунлиги (ао линияси) – оғиз ёпилганда тумшуқнинг ён томонидан, юқори тепачадан то жабра қопқоғигача яъни унинг охирги қиррасигача бўлган масофадир. Тана қалинлиги ҳисобга олинадиган балиқларда бош йўғонлиги ҳам ҳисобга олинади. Чехиялик ихтиологлар карпсимонлар учун тана қалинлиги, бош қалинлиги ва дум қалинлигини ҳисобга олишади. Пластик ўлчовларда ҳисобга олинади ва жадвалда келтирилади.
Бошнинг энса қисмидаги баландлиги (lm) калла қисми тугайдиган энг юқори нуқта ҳисобланади. Кўпчилик балиқларда энг юқори нуқта тангача билан қопланишнинг тугайдиган қисми ҳисобланади.
Пешона кенглиги ёки кўзлар аро масофа. Кўз орасидаги масофа кўзнинг юқори чегарасидан олинади, яъни пешона кенглиги, кўзлар оралиғи.
Балиқ танасининг энг юқори айланаси сантиметр лента билан ўлчанади. Тананинг энг қалин йўғон жойидан олинади. Бу кўрсаткич катталиги ўлчов жадвалида қайд қилинади, см ҳисобида.
Балиқ танасининг энг юқори йўғонлиги, икки ён масофанинг максимал кўрсаткичидир. Бу кўрсаткич кўпчилик балиқ оиласи учун қанчалик зарур бўлса, карпсимонлар учун ҳам зарур. Шуни эсдан чиқармаслик керакки тана айланаси билан унинг қалинлиги кучли равишда ўзгариб туради.
Балиқ танасининг энг юқори баландлиги (gh) орқанинг энг юқори нуқтасидан то қорин учигача вертикал бўйича аниқланади. Тана баландлиги анча ўзгарувчан катталикдир. Ёши катта зотларда (карпсимонлар оиласи) тана узунликка нисбатан анча баланд. Ёш балиқларга нисбатан карпсимонлар орасида морфалар ҳам мавжуд: баланд танали, паст танали ва чўзинчоқ. Агарда ёмон фиксациялашган материал бўлса, аниқ маълумот бермайди.