Бухоро давлат университети

2.6. Лойиха тахлилининг мохияти ва вазифалари

Лойиха тахлили – харажатлар ва даромадлар хамда лойиха билан боғлиқ бўлган қалтисликни (таваккалчиликни) тизимли бахолаш ва очиб бериш асосида лойихаларни тайѐрлаш, бахолаш ва танлаб олиш усулидир. Лойиха тахлилининг катта қисми лойиха даврининг дастлабки босқичида, яъни уни қабул қилиш ѐки қилмаслик тўғрисида қарор қабул қилингунгача амалга оширилади.

Лойиханинг даромадлилигини аниқлаш лойиха тахлилининг вазифаси хисобланади. Даромадлилик эса лойихадан олинадиган даромад билан унга қилинган харажатлар ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади. Яъни лойиханинг даромадлилигини аниқлаш учун унинг барча натижаларини аниқлаш хамда лойихадан олинган даромадлар унга қилинган харажатлардан

44

6.
ортиш ѐки ортмаслигини хисоблаб кўриш керак. Чунки лойихани амалга ошириш учун бугун қилинаѐтган харажатлар билан ундан қандайдир вақт ўтгандан кейин олинадиган даромадларни бевосита солиштириб бўлмайди. Лойиханинг кўпгина активлари ва иншоотлари узоқ муддат хизмат қилиши бунинг сабаби хисобланади . Лойиханинг айрим харажатлари ва

натижаларини, масалан, қурилиш ишлари харажатларини ўлчаш ва бахолаш осон. Бошқаларини эса ўлчаш осон, лекин бахолаш анча қийин. Масалан: ходимларни ўқитиш харажатлари ва натижаларини миқдорий ва сифат жихатдан ўлчаш осон лекин реал натижаларини бахолаш анча мураккаб.

Нихоят, айрим лойихалар натижаларини, масалан лойихаларнинг анъанавий фаолият турларига таъсирини ўлчаш хам, бахолаш хам қийин.

Лойиха харажатлари турли хилда бўлиши

туфайли лойиха хар хил нуқтаи назардан кўриб чиқилади.

1. 
   Лойиха техник жихатдан асосланганми?
   

2. 
   Лойиха тижорат талабларига жавоб берадими?
   

3. 
   Лойиха ўз-ўзини молиявий жихатдан қоплайдими?
   

4. 
   У иқтисодий жихатдан ўзини оқлайдими?
   

5. 
   Лойиха атроф -мухитга қандай таъсир ўтказади?
   

Лойиха махаллий ижтимоий - маданий хусусиятларни хисобга олганми?

7. 
   Лойихани амалга оширишнинг институционал (ташкилий) имкониятлари борми?
   

Ижобий натижалар ялпи харажатлардан ортиш-ортмаслигини аниқлаш зарур. Харажатларни

тахлил қилиш учун қуйидаги саволларга жавоб олишимиз керак:

45

• 
  Лойиханинг биз истаган натижаси қандай?
  

• 
  Лойиха харажатларини ким кўтаради ва унинг ижобий натижаларидан ким фойдаланади?
  

• 
  Лойиханинг ижобий натижалари қачон ва қаерда пайдо бўлади?
  

Лойиханинг якуний қиймати тўғрисида тасаввурга эга бўлиш учун лойихага алоқадор бўлган кишиларнинг турли гурухлари олган фойда ва қилган йуқотишларни қандай таққослаш ва жамлаш керак?

Бу лойиханинг якуний ижобий натижаси бошқа мумкин бўлган лойихалар натижасидан нимаси билан фарқ қилади?

Лойиха тахлили лойихани шакллантириш жараѐнининг ўзидаѐқ унинг турли жихатлари таъсирини ва ролини ўзгартириш имконини беради. Хар қандай янги ахборот, агар фойдали бўлса, илгари қабул қилинган қарорларни ўзгартириш учун сабаб бўлиши мумкин.

Демак, лойиха-смета хужжатлари лойиха

тахлили жараѐнида, яъни лойиханинг турли жихатларини кўриб чиқиш натижалари ва янги олинган ахборотлардан келиб чиқиб, илгари берилган бахоларни тузатиш билан бирга ишлаб чиқилади.