Бухоро давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи phD

Биринчи боб бўйича хулосалар:


Биринчидан, адабий жанрлар системаси динамик характерга эга бўлиб, муайян дарвда қайсидир жанр пайдо бўлади ва замонлар ўтиши билан барқарорлашиб боради. Шеърий драма ҳам шундай жанрлар силсиласида туради. ХХ асрда бадиий воқеликка айланган шеърий драма антик давр адабиёти, жаҳон адабиёти ва ўзбек мумтоз адабиётининг синтези сифатида юзага келди.
Иккинчидан, шеърий драма жанр синтези жараёни маҳсули сифатида лирик, эпик ва драматик тур хусусиятларини ўзида сингдира борди. Шеърий шакл, драматизм, трагедияга хос фожеавийлик, воқеабандлик кабилар уйғун ҳолда намоён бўлади.
Учинчидан, ХХ асрда тарихий мавзу барча жанрлар қатори шеърий драмада ҳам етакчилик қилганлиги кузатилади. Бундан мақсад халқимиз тарихи қатламларига чуқур назар солиш, миллат тақдирида муносиб ном қолдирган сиймолар образларини бадиий гавдалантиришдан иборатдир.
Тўртинчидан, диалог ва монологлар ва тарихийлик тамойили драмага хос жиҳатларни; воқеликни фалсафий-лирик услубда идрок этиш, қаҳрамонона-романтик образ яратиш, фалсафий-психологик ёндашув эса шеърий шаклга хусусиятларни намоён этади.
Бешинчидан, Эсхил трагедиялари, Софоклнинг Эдип ҳақидаги ривоятлар асосида ёзилган асарлари “Эдип шоҳ”, “Эдип Колонда” ва “Антигона” асарлари шеърий драма генезисини белгилаб беради. Шеърий шакл орқали юнон ижодкорлари бутун бошли романда берилиши бўлган мумкин бўлган кенг қамровли воқеаларни ифодалашга эришганлар.
Олтинчидан, антик адабиётдаги катта ҳажмли асарларни шеърда ёзиш анъанаси Уйғониш даври инглиз адабиётида, хусусан, Вильям Шекспир ижорида давом этди. В.Шекспирдан сўнг немис адабиётининг таниқли намояндаси Фридрих Шиллер “Макбет”, “Макр ва муҳаббат” асарларини шеърда ёзган. Бу ҳам жанр тадрижийлигини кўрсатиб туради.
Еттинчидан, рус адабиётида эса А.С.Пушкин, Ю.Лермонтов А.Блок, С.Есенин, М.Цветаева каби шоирлар томонидан бу адабий анъана муваффақиятли давом эттирилди. Рус адабиётида “шеърий драма”га синоним сифатида "поэтик драма" (“поэтическая драма”, “стихотворная драма”), “лирик драма” (“лирическая драма”) терминлари пайдо бўлдики, бу янги жанр юзага келганлигини кўрсатиб туради.
Саккизинчидан, ХIХ-ХХ аср оралиғидаги адабий эврилишлар маҳсули сифатида шеърий драманинг специфик хусусиятлари: жанр намуналарининг сидирғасига (ремарка бундан мустасно) шеърда ёзилиши; лиризмнинг устуворлик қилиши, улар асосига маънавий муаммоларнинг қўйилиши; лирик “мен” муаллифнинг ўзи эканлиги; бадиий тўқима орқали лирик кечинма, исёнкор туйғуларни ифодалаши мумкинлиги; воқеликка ҳиссий муносабат билдиришнинг устунлиги сингариларда намоён бўлганлиги кузатилади.
Тўққизинчидан, ўзбек адабиётида шеърий драманинг генезиси мунозара жанридаги асарларга ва маснавий шаклига бориб туташади.
Кўринадики, ХХ аср бошларида бадиий воқеликка айланган шеърий драма, аввало, янги жанр, шу билан бирга, Ғарб ва Шарқ адабий адабий анъаналари синтези маҳсули сифатида муҳим аҳамият касб этди.