Бухоро давлат университети ҳузуридаги илмий даража берувчи dsc

о

---

81 
Че ғам хуре ту зе буду набуд дар дуср
о
40
 
 
Ёки: 
2.
Шаҳарлар ичида танҳо Бухор
о
Жаҳон чеҳрасида холи дилор
о
41
 
Биринчи байтда “онро - дусро” қофиялари; иккинчи байтда эса “Бухоро-дилоро” 
қофиялари мужаррад қофия бўлиб, равийси чўзиқ “о” унлисидир.
Мужаррад қофиянинг иккинчи тури ундош билан тугалланиб, шу ундош равий 
ҳисобланади ва ундан олдин исталган қисқа унли келиши мумкин. Бу унли тавжиҳ деб 
юритилади. 
Демак, мужаррад қофиянинг 2-тури бир қисқа унли + ундошдан ташкил топади. 
Абдураҳмон Тамкин ижодида илми арузнинг нечоғлик мукаммаллиги ва устозларга 
издошлик эҳтиромининг беқусурлиги бунда ҳам яққол кўзга ташланади. 
Масалан: 
1.
Одамийликдан топар одам шар
а
ф 
Англамас бу сўзни асло нохал
а
ф
42
 
Ёки; 
Дарондам зе ашё на буду зуҳурки, худ буду танҳо бизоти аж
а
л
Пас он офарид инсу жину малак ки ҳар як ба навъи дигар ин жум
а
л
43
 
40
Тамкин девони. 
– 
Тошкент. Шарқшунослик интитути қўлёзмалар фонди. №337. 3-а варақ
41
Воҳидов C. Бухорийлар бўстони. – Бухоро :Ёзувчи, 1998. – Б.152.
42
Воҳидов C. Бухорийлар бўстони. – Бухоро :Ёзувчи, 1998. – Б.152.
43
Тамкин девони. 
– 
Тошкент. Шарқшунослик интитути қўлёзмалар фонди. №337. 2- б варақ

---

82 
Берилган биринчи байтда “шараф – нохалаф” сўзлари қофиядош бўлиб, “ф” 
ундоши равий, ундан олдинги “а” унлиси тавжиҳ бўлиб мужаррад қофияни ҳосил 
қилган. 
Келтирилган иккинчи форсий байтда эса, “ажал- жумал” сўзлари таркибидаги “л” 
ундоши равий, улардан олдинги қисқа “а” унлиси тавжиҳ бўлиб келиб, мужаррад 
қофияни ҳосил қилган. 
Демак, Абдураҳмон Тамкин ижодида мужаррад қофиянинг ҳар иккала тури ҳам 
кенг қўлланилган. 
Юқорида айтганимиздек
,
адабиётшунослигимизда қофиянинг талқин этилишида 
иккинчи бир қараш ҳам борки, Абдураҳмон Тамкин ижодини бу нуқтайи назар билан 
ҳам ўрганадиган бўлсак бир қатор гўзал намуналарга гувоҳ бўламиз. 
Масалан, қофиялар равий ҳарфи билан тугалланиши ёки ундан кЭйин ҳарфлар 
ҳам келиши мумкин. Ана шунга кўра, равий билан тугалланган қофия “муқайяд” қофия 
деб аталган. Равийдан сўнг ҳарфлар келган қофия эса “мутлақ” қофия деб аталган. 
Абдураҳмон Тамкин форсий ва туркий тилди яратилган ижод намуналарида 
муқайяд қофиядан анча сермаҳсул фойдаланган яъни, аксарият шеърларида муқайяд 
қофияни қўллаган. 
1. Саноеки лойиқ бозоташ буд, магар хубба-худ гуяд аз рўйи жув