|
Мазмуни:
Тор оғизчанг шакар тўкиладиган пистадек, Писта ёқут тўла ҳуккадан (икки
томони чиройли боғланган ҳамёнча) гавҳар тўкади.// Сенинг ҳинду холинг менинг
дилим забт этишга майл кўрсатди, Бошимга ўша намланган анбардан оташ ёғилади.//
Ғунча оғзидаги заррин доначаларни шамол таъсири туфайли тўкилишидан гўёки улар
сенинг оғизчангга зар доначаларини етказади.// Сенинг юзинг ранги хаёлимни банд
этиб , Кўз ёшларим сизилиб , гўё жигар қони билан қоришиқ тўкилади.// Тамкин кўзи
62
умид билан йўлга боқади , аммо .... Ҳижрон азобидан оққан кўз ёшларим гўё ҳар бир
йўловчининг устидан дуру ёқутдай ёғилади.//
Шоирнинг тўла матнини кўчирганимиз якпора ғазали мисраларида ажиб бир манзара
назарга ташланади. Матлаъда маъшуқанинг оғзи ярим очиқ пистага ўхшатилади. Писта
ичидаги мағз эса шакарга ( маъшуқанинг обдор лабига) қиёсланади. Яъни ,
маъшуқанинг ғунча мисол лаби оби ҳайвон маҳзанидир. Иккинчи байтда эса яна
маъшуқанинг ҳинду холи ва у уйғотадига таассурот, ундан тараладиган хушбўй ҳид
каби лавҳалар бадиий ифодасини топган . Учинчи байтда эса яна маъшуқанинг лаби
таърифига қайтилади . У оддий лаб эмас, лаъл ( ранг ва қиймат) га ўхшатилади. Яъни
ўша қизил ва митти оğизча зар ҳуккага нисбат берилади. Ана шу изчилликка риоя этиш
ғазал мақтаъсига қадар давом этади.
Ғазалнинг яна бир кўзга кўриниб турадиган хусусияти унда шоир тахаллусининг
қўлланилишида намоён бўлади. Тахаллус, кўпинча, ғазалнинг мақтаъсида келтирилади.
Баъзан, тахаллусни ғазалнинг қайси ўрнида ишлатилиши тасодифий ҳол бўлмай,
мантиққа узвий алоқадор ҳисобланади. Бошқача айтганда ғазал сатрлари бағрида келган
мазмун тақозосига кўра тахаллуснинг ўрни ўзгариши мумкин. Тамкин ўз ғазалларида
тахаллуснинг ишлатилиши анъанавий бўлиб , аксарият ҳолларда ғазалнинг мақтаъсида
келади.
Тамкин ижодида рубоий жанри
ҳам ўзига хос ўрин тутади. Бизга маълумки, рубоий
ўзбек мумтоз адабиётида кенг қўлланилган жанрлардан ҳисобланади. У ҳазаж
баҳрининг ахрам ва ахраб шажараларида, ёки ўлчовларида ёзилиши, тўрт мисрадан
иборат бўлиб, ишқий, ахлоқий, диний, фалсафий-сиёсий ва маърифий мавзуларда
бўлиши билан бошқа жанрлардан ажралиб туради. Мумтоз адабиётда рубоийнинг 2
хили борлиги аруз ҳақидаги илмий асарларда кўрсатиб берилган:
1)
хоса рубоийлар;
2)
таронайи рубоийлар.
Улар бир-биридан қофияланиш тизими жиҳатидан фарқланиши ҳақида илмга эгамиз.
Абдураҳмон Тамкин ижодида, асосан, хоса рубоийлар учрайди. Шоир
рубоийларида ижтимоий ҳаётнинг турли мавзулари ҳақидаги, инсон руҳий
63
оламининг кўз илғамас жиҳатлари ҳақидаги мавзулар илгари сурилади ва бу шоир
яшаган давр оғриқлари билан қоришиб кетади.
Демак, Тамкин лирикасида рубоий ҳам катта мавқе тутади. Унда мумтоз
адабиётимиздаги етакчи образлар тизими ўзига хос мужассамлашган. Шу билан
бирга адиб шеъриятини ижтимоий мотивлар билан бойитилишига катта ҳисса
қўшди.
Абдураҳмон Тамкин ҳаёти зиддиятли бир тарзда, адолатсизлик ва риёкорликлар
ичра кечган бўлса-да, шоир феълидаги мулойимлик, ҳазинлик ва ҳур фикрлилик у
яратган рубоийларда илмпарвар ошиқнинг қалб садоси ва шоир маънавий оламининг
ўзига хос ойнаси бўлиб кўринди:
Кўп панд берди менга бу забун замон,
Илм таҳсили деб ютдим қанча қон.
Кўп ранжлар чекдим-у бир наф кўрмадим,
Ҳеч кимса бўлмасин мендай нотавон.
Биринчи мисрадаёқ шоир ҳаётининг оғриқли нуқталари ва чархи бемурувватнинг
бевафолиги ҳақида ошкора сўзлайди.
Иккинчи мисрада эса илм олмоқ йўлида қанчалик оғир кунларни бошидан
ўтказганлигига ишора қилади. Биринчи мисрада шоир аҳволининг оғирлигига ишора
қилиш баробарида, замонанинг ўзи ҳам “забун” аҳволда эканлигига диққатни
тортмоқда. Иккинчи мисра моҳиятида эса ўзи ночор, забун аҳволга келиб қолган
ижтимоий ҳаётда ҳам илм-маърифат йўлида қонлар ютиб бўлса-да, уни
ривожлантирган “илм аҳлига” ишора қилмоқда. Демак, илм йўлига – ҳақ йўлига
кирган киши учун замоннинг қандай ҳолда бўлиши фарқсиз, у бу йўлдан қайтмайди,
деган хулоса берилади.
Кейинги мисрада ана шу ҳодиса-сабабнинг оқибати кўрсатилмоқда: бу ўринда
ҳам вақт, ҳам фурсат, ҳам муддат тушунчасига таянилмоқда. Унинг фалсафасича
илм йўлида қанча қонлар ютиб, ранжлар чекмасин бу йўлнинг машаққатлари аро
64
ҳали анча нотавон – илмда ожиз ва билимсизлигини англаганини таъкидлайди.
Шоир кейинги икки мисрада ҳам мантиқий, ҳам маъновий зиддиятни илгари суради.
Демак, шоир наздида илм йўли
– э
нг улуғ йўл, лекин энг машаққатли йўл, бу йўлга
чиққан сўфий банда
–
нотавон киши мисолида, ҳақ йўлидаги “наф” дан кўра
озорлари кўп йўлда, деган ғояни илгари суради.
Рубоий қофияси
Do'stlaringiz bilan baham: |
