Бухоро давлат университети ш. Р. Баротов, Л. Я. Олимов, О. Р. Авезов

Назорат саволлари:

1. 
   Структуралзмни тушунтиринг.
   
2. 
   Вюсбург мактаби ҳақида нималарни биласиз.
   
3. 
   Француз психология мактаби вакилларини айтинг.
   
4. 
   Сезги органлари ҳақидаги билимлар.
   
5. 
   Психофизиология нима?
   
6. 
   Бош мия ҳақидаги билимлар.
   
7. 
   Психологиянинг мустақил фан сифатида шаклланиши.
   

X-БОБ. XX АСРДА ПСИХОЛОГИЯНИНГ РИВОЖЛАНИШИ
Таянч тушунчалар: онг, Спиноза психологияси, Декарт таълимоти, бихевиоризм, необихевиоризм, фрейдизм, неофрейдизм, шахс типлари, экстраверсия, интроверсия, хулқ-атвор, психонализ, реактивлик, импульсивлик.
10.1. Психологияда методологик инқироз. Бихевиоризмга умумий тавсифнома. Необихевиоризмни юзага келиш ва ривожланиши
Психология тарихида вужудга келган бихевиоризм мактаби шахсни ўрганишда ҳам ўз ўрнига эга. Ушбу мактаб вакиллариниг ғояси хулқ-атворни ўрганиш асосий масала сифатида ўрин олган бўлсада, унинг айрим вакиллари муаммони таҳлил этишда ўзларининг позицияларига эгадирлар.

Ўтган асрда америка психология мактабининг ҳақиқий қиёфаси сифатида майдонга чиқди. Унинг асосчиси Джон Уотсон (1878-1958) бу йўналишнинг ҳақиқий йўлбошчиси сифатида шаклланишига сабаб бўлди. Бихевио тушунчаси (behavior) инглизчадан таржима қилганда “хулқ-атвор” − деган маънони англатади. Бихевиоризм тушунчаси таржима қилганда – хулқ-атвор психологияси маъносини англатади.

Хулқ-атворни таҳлил қилиш тўлиқ объектив характерга эга бўлиб, ташқи кузатиладиган реакциялар билан чекланади. Инсоннинг фикри, онгини кўриб бўлмайди, уларни ўлчаш мумкин эмас, бундан кўринадики барчасини объектив қайд этиш имкониятини бўлмайди. Инсоннинг ички оламида кечаётганларни ўрганиш микони йўқ. Демак, шахс “қора қути” сифатида иштирок этади. Инсон ҳаракатининг ташқи ифодаланишининг объективлигини стимуллар ва вазиятлар шартлайди. Шундай экан психологиянинг вазифаси стимуллар бўйича намоён бўладиган маълум реакциялар белгилайди.
Бихевиористлар нуқтаи назарича шахс мазкур инсонга хос хулқий реакцияларнинг мажмуидан иборат. Стимул-реакция (SR) формуласи бихевиоризмда етакчи ҳисобланади. Торндайк эффекти қонуни S ва R ўртасидаги алоқаларни аниқлаштиради, агар мустаҳкамланиш бўлганда. У ижобий бўлади, қачонки рағбатлантириш, кутилган натижа олинганда, моддий рағбатлантириш ёки салбий бўлади, қачонки, оғриқ, жазолаш, омадсизлик, танқидий огоҳлантириш юз берганда. Инсонинг хулқ-атвори кўпинча ижобий қўллаб-қувватлашни кутгандан, баъзан салбий кучлар қочишга сабаб бўлади.
Шундай қидиб, бихевиоризм йўналишига кўра шахс индивидга нисбатан онгли тартибга солинган инстиктлар, социаллашган эмоциялар, янги кўникмаларнинг шаклланишига кўмаклашувчи пластиклик, муҳитга молашувига кўмаклашувчи ва уларнинг сақлашга хизмат қилувчи қобилиятларни ўзлаштиришида намоён бўлади.