Бухоро давлат университети психология кафедраси

Бос
қич
лар 
Босқич 
номи, шифри 
Афзаллик томони 
Камчиликлари 
1.
2.
3.
4.
1. Илк босқич 
Фаолиятга 
киришувнинг 
аниқ мақсади, юксак мотив 
асосига қурилганлиги: 

Ўзаро алоқанинг юқори 
даражадалиги 

Ҳар бир мутахассиснинг 
ўз ўрнини эгаллаганлиги 

қарорларнинг айнан ўз 
вақтида қабул қилиниши 
ва бошқалар. 

Тажрибанинг етишмаслиги 

Айрима 
камчиликларга 
аҳамиятсиз 
қаралиб, 
уларга ўз вақтида тўғри 
бўҳо берилмаслиги. 
2. Ташкил этиш 
ва ҳамкорлик 
босқичи 

Фаолиятнинг 
уйғунла-
шуви ва назоратнинг 
кучайиши 

мансаб, 
бурч, 
жавобгарлик 
каби 
фаолият 
асосларининг 
тартибга 
солиб 

фаолият 
жараёнининг 
секин кечиши 

Оралиқ 
мақсадларининг 
кўпайиши. 

Айрим 
ходимларда 
асабийлик 
ҳолатини 
кузатилиши 

---

- 43 - 
турилиши 

ўзаро ишонч руҳидаги 
алоқалар қарор топиши 

тадбиркорлик 
асосида 
ишда аниқ тизим ва 
тартибда қатъий риоя 
қилиниши 
3. Уйғунлашиш 
ва 
ривожланиш 
босқичи 

ҳамкорликка 
амал 
қилиниши 

ҳар 
бир 
шахс 
меҳнатининг ҳамкорлари 
томонидан баҳоланиши 

яхлит 
жамоавийликни 
англаш 
негизида 
ходимлар 
куч-
ғайратининг кўтарилиши 

Юксак масъулиятлилик 
тўйғуси туфайли меҳнат 
суръатининг ўсиши

Улканлик - катталик ва 
гўзаллик 
белгисининг 
камайиши 
4. Жадал ўсиш 
босқичи 

Ишлар кўламининг ўта 
кенгайиши. 

Ходимлар 
сонининг 
ортиши. 

Хокимият 
нуфузининг 
ўсиши 

ҳолатларни тўлиқ назорат 
қилиш 
имконининг 
пасайиши 

масъулият 
ҳиссининг 
сусайиши 

ахборотларнинг 
етишмаслиги 

ўзаро 
бир-бирини 
англашнинг йўқолиши 

ишларнинг ўз муддатида 
бажарилмаслиги 

Асабийлик 
туйғуси 
ва 
низоли 
вазиятларнинг 
юзага келиши 
5. Бюрократлаш
ув босқчи 

Юзаки 
фидоийликнинг 
намоён бўлиши 

Ҳисобларга 
тайёргарликнинг 
бошланиши 

“Асосий ишлар” ҳақида 
қоғозбозликнинг кучайиши 

---

- 44 - 

Асосий 
мақсаднинг 
иккинчи 
даражаликка 
айланиши 

Ҳаражатларнинг кўпайиши 

Буйруқлар 
моҳиятининг 
ўзгариши 
Албатта ташкилий ривожланиш босқичларини босиб ўтиш даврида 
муассасада ижодкор ақлий кучларнинг потенциали вужудга келади. Улар 
томонидан ўз фаолиятининг барча жабҳаларида шахсий қобилиятлари ва 
маҳоратини намоён қила олиш учун ижтимоий психологик шарт-
шароитларнинг мавжудлиги, уларнинг бундан тўлиқ моддий ва маънавий 
қониқиш ҳиссини ҳосил қилиш орқали ташкилотда вужудга келган ҳар хил 
муаммоларни бартараф этиш имконияти туғилади. 
Ташкилотнинг ижтимоий психологик ҳолатини ўрганиш жиҳатлари кўп 
қирралидир. Мазкур муаммонинг ёритишда қуйидаги чизмадан фойдаланиш 
мақсадга мувофиқ: 
Ташкилот 
фаолияти таъсир этувчи ички ва ташқи омиллар - менеждментнинг ўзаро боғлиқ 
унсурлари сифатида талқин қилиш ҳозирги давр учун муҳим аҳамият эга. Чунки 
ташкилот бир турдаги ишни бажарувчи одамларнинг гуруҳидир, деган 
таърифни ривожлантира бориб мураккаб ташкилотларда бир неча бўлимлар 
ўзининг функционал белгиларига кўра ташкил этилиши мумкинлиги ҳақида 
қисқача маълумот берилиши лозим. Шунингдек, корхона ичида функционал 
жиҳатидан ихтисослашган бўлимларни ташкил этишнинг олдига қўйиладиган 
талаблар ҳақида тўҳталиш мутлақо зарур: 
Ўз меҳнати 
ва меҳнат 
жамоаси 
аъзоси 
эканлигида
н қониқиш 
ҳисси 
Ташкилот 
аъзоларининг 
мотивацияси 
Фойдали 
амалий 
ишлари 
Сифат 
кўрсат 
кичлари 
Янгиликни 
жорий 
қилиш 
(инновация) 
Психологик 
Нопсихологик 
Меҳнат фаолиятининг сифати 
Ишлаб чиқариш 
суръати 
Фойда
лилик 
Раҳбар 
обрўси 
Жамоанинг ўзини 
ўзи баҳолаши 
Иқтисодий 
тежамкорлик 

---

- 45 - 
а) ишлаб чиқаришнинг турларига биноан; 
б) жойлашув, яъни ҳудудларга кўра; 
в) истеъмол бозорларига қараб; 
г) фаолият турига оид. 
Ишбу талаблар айнан ташкилотнинг фаолиятига бошқарув тизимининг 
ўзаро боғлиқ унсурлари сифатида таъсир этувчи ички ва ташқи омиллар 
эканлигига батафсил тўҳталишни тақозо этади. 
Бунда мазкур муаммони икки қисмга бўлиб ўрганиш айни муддаодир:
а) ўқитувчи даставвал ташкилот фаолиятига таъсир этувчи ички омиллар 
ҳақида ўз фикрини баён қилмоғи; 
б) сўнгра уларнинг ўзаро боғлиқлиги муаммосига нисбатан талабалар 
диққатини тортиш мақсадга мувофиқ. 
Ташкилот фаолиятига таъсир этувчи омилларнинг ўзаро боғлиқлиги: 
биринчидан, алоҳида олинган шахслар; каби сезиларли 
иккинчидан, жамоалар, гуруҳлар; омиллар ролини 
учинчидан, раҳбарнинг ҳарактери; ўйнайди.
Ташкилотнинг ҳар бир аъзоси фаолиятида таъсир этувчи омиллар 
мажмуаси ҳам мавжуд бўлиб улар таҳминан қуйидагича кўиринишга эгадир: 
Одамлар 
Мақсадлар 
Технология 
Таркибий тузилиш 
Вазифалар 
Ақлий ва жисмоний 
қобилият 
қадриятлар ва қарашлар 

---

- 46 - 
Энди ташкилот фаолиятига таъсир этувчи ташқи омиллар юзасидан 
қисқача мулоҳаза юритамиз. 
Ташқи омил ташкилот фаолиятига катта таъсир этувчи механизм бўлиб, 
мазкур муаммоларнинг қандай ҳал этилишини ва уларнинг муваффақиятини 
таъминлайди. Образли қилиб айтганда, ташкилот ҳудди биомавжудатга ўхшаб 
кетади; буни табиатшуносликка оид қуйидаги фикрлар тасдиқлайди. Чарльз 
Дарвиннинг эволюция назариясинидан келиб чиқадиган ҳулоса шундан 
иборатки турларнинг яшаб қолишига бош сабаб - уларнинг ташқи таъсир 
омиллларига мослаша олганликларидандир. 
Ташкилот ҳам ҳудди шунга ўхшаб кетади, чунки у фақат мана шу 
дарвинизм таълимотига амал қилган тақдирдагина муваффақиятга эриша олади, 
холос.
Ташкилотга таъсир этувчи ташқи омилларни икки турга бўлиб ўрганиш 
оқилона ёндашиш ҳисобланади.
а) ташкилот фаолиятига бевосита таъсир этувчи ташқи омиллар; 
б) ташкилот фаолиятига билвосита таъсир этувчи ташқи омиллар; 
в) фан тараққиётини олдинги даврларида ташқи омил сифатида фақат 
иқтисодий ва техник холатлар кўпроқ ҳисобга олинган бўлса, бу нарса хозирга 
келиб: 
1) ижтимоий қадриятлар: (шахслараро муносабатлар); 
2) сиёсий кучлар, жамоа ташкилотлари; 
3) ижтимоий психологик муҳит (макро, микро и мизе); 
4) хусусий ва экологик жавобгарлик масъулияти каби геополитик ва глобал 
масалалар долзарб бўлиб бораётганлигини таъкидлаб ўтиш жоиз.