|
“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР”
30
natijasida vujudga keladi deb uqtiradi. Alloma yaxshi xullqqa xuddi, yomon xulqqa ega bo’lgandek,faqat odat
tufayli erishiladi”. Uning fikricha bolalarni tarbiyalash, ularga ta’lim berishdan ko’ra qiyinroqdir. Chunki,
ta’lim tabiiy, boshqa ta’sirlardan xoli muayyan bir miqyosga yo’naltirilgan jarayon bo’lsa, tarbiya esa, avvalo,
oila, atrof-muhit, ko’cha, qo’ni-qo’shni, avlodlar, do’st-o’rtoqlar va shularga o’xshash omillar ta’sirida
kechadigan pedagogic hodisalardir. Shunga binoan tarbiyada qayd etib o’tilgan barcha omillarni hisobga olish
va ma’naviy-axloqiy tarbiya jarayonini tashlik etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Alloma ota-ona va tarbiyachining shaxsiy ibratiga, yurish-turishi, muomalasi, suhbatda yoshlarga
namuna bo’la oladigan shaxsiy fazilatlarga alohida e’tibor beradi. U kattalar va tarbiyachilarning kelishmagan
odatlari, xatti-harakatlari bola xarakteri va shaxsiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Ibn Sinoning fikricha, оta-ona,
tarbiyachi faqat so’z bilan emas, balki, amaliy hayotda ham bola xulqiga ta’sir etishi kerak deb biladi.
Buyuk alloma inson hayotida bilish faoliyatining ahamiyati beqiyos ekaligini uqtirib, ta’lim sohasida
ham bilim yuritadi. Bilim olishda bolalarni maktabda o’qitish zarurligini qayd etr ekan, ta’limda quyidagi
tomonlarga rioya etish zarurligini ta’kidlaydi:
-bolaga bilim berishda birdaniga kitobga bant qilib qo’ymaslik;
-ta’limda yengildan og’irga qarab boorish orqali bilim berish;
-olib boriladigan mashqlar bolalar yoshiga mos bo’lishi;
-o’qitishda jamoa bo’lib maktabda o’qishga e’tibor berish;
-bilim berishda bolalarning mayli,qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
-o’qitishni jismoniy mashqlar bilan qo’shib olib boorish;
Bu talablar hozirgi davr ta’lim tamoyillariga ham mos kelishi bilan qimmatlidir. Yuqoridagi masalalarga
alohida nazar bilan qaragan buyuk mutafakkir o’zining “Tadbiri manzil” asarida maxsus bilim bag’ishlaydi.
”Bolani maktabda o’qitish va tarbiyalash “bo’limida ta’lim va tarbiya jarayonining mohiyatini ochib beradi.
Yuqoridagi tamoyillar esa bolalarni yengil-yelpi bilim olish emas, balki, har tomonlama chuqur va mustahkam
bilim olishiga yordam beradi.
Bolaga bilim berish o’qituvchining mas’uliyatli burchidir. Shunga ko’ra, Ibn Sino o’qituvchining
qanday bilishi kerakligi haqida fikr yuritar ekan, shunday yo’l-yo’riqlar beradi. Bular quyidagilardan iboratdir:
-bolalar bilan muomalada bosiq,jiddiy bo’lish;
-berilayotgan bilimning bolalar qanday o’zlashtirib olayotganiga e’tibor berishi;
-ta’limda turli metod va shakllardan foydalanish;
-talabaning xotirasi,bilimlarni egallash qobiliyati,shaxsiy xususiystlarini bilishi
-fanga qiziqtira olishi;
-berilayotgan bilimlarning eng muhimi ajratib bera olishi;
-bilimlarni talabalarga tushunarli,uning yoshi,aqliy darajasida bo’lishiga erishishi zarur deydi olim.
Tatqiqotchi olm S.Rahimovning “Abu Ali ibn Sinoningpedagogik g’oyalari” nomli dessartatsiya ishida
mutafakkirning ta’lim-tarbiya, ta’limot, o’qitish mazmunini aqliy tarbiya, axloqiy tarbiya, mehnat tarbiyasi
kabi pedagogic g’oyalar va bilish nazariyasi ni tashkil etganligi qayd etib o’tilgan.
Ibn Sino ta’lim-tarbiyaga doir g’oyalarini ijtimoiy-falsafiy qarashlar asosida tahlil etib har qanday narsa
hodisaning mohiyatini anglash bilish orqali amalga oshadi, shuning uchun ta’limning,o’qitishning pedagogik
asosini bilish nazariyasi tashkil etadi deb ta’kidlaydi. Falsafa nazariy va amaliy guruhlarga bo’linib, nazariy
jihatdan kishilarni voqelikdagi yangi ya’ni,o’zidan tashqaridagi borliq holatidagi bilimlarni egallashga
yo’llaydi, amaliy qismda esa bu shakllangan bilimlar asosida nimalar qilishimiz kerakligini o’rgatishga xizmat
qiladi deb uqtiradi. Shunga binoan birinchi guruh bilimlariga siyosat, iqtisod, etotika, mantiqqa oid bilimlar
kirsa, ikkinchi guruhga fizika, matematika, metofizika, dunyo qonuniyatlarini o’rganuvchi fanlar
majmuasidagi fanlar kiradi deydi.
U bilim uchun bilimga ega bo’lish kerak deydi,ammo,har qanday bilim haqiqatga olib kelmasligi
mumkin, buning uchun ya’ni, bilimlarning haqiqatligini bilish uchun mantiqni bilish zarur deb biladi.
Ibn Sino inson kamolotida aqliy, axloqiy, mehnat,estetik tarbiyaning o’rni, o’zaro aloqadorliginiva
ta’lim-tarbiyajarayonida uldan unumli foydalanish lozimligini alohida uqtiradi. U yuqorida tarbiya tarkibiy
qismlariga jismoniy tarbiyani kiritib, jismoniy tarbiya sog’lom aql uchun, tanning sog’lom bo’lishi nihoyatda
zarur deb biladi. Uning aytishicha, kishi aqliy, estetik, axloqiy jihatdan qanchalik yetuk bo’lishi, agar undagi
bilim, kuch, aql, salomatlik me’yorlariga mos tushmasa, hali aqliy, jismoniy jihatdan sog’lom bo’lmasa,
bunday kishi jamiyatning barkamol a’zosi bo’la olmaydi. O’zi uchun yashamasdan xalq uchun, umum
insoniyat uchun yashashga intiladigan kishilar sog’lom, jismonan yetuk kishilar hisoblanadi deb biladi Ibn
Sino.
Ibn Sinoning inson kamolotida aqliy, axloqiy, estetik, mehnat, jismoniy tarbiyaning ahamiyatiga oid
qarashlari ijtimoiy-falsafiy, ruhi-psixologik masalalarni yoritishda hozirgi kunda ha o’z ahamiyatini yo’qotmay
aksincha,u dasturamal bo’lib ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy omli bo’lib xizmat qilmoqda. Zero, alloma
noyob fazilatlar sohibi bo’lishimashhur alloma deb yozadi Respublika birinchi Prezidenti Islom
Do'stlaringiz bilan baham: |
