Бухгалтерия ҳисоби фани бўйича маъруза матни 3-мавзу

Номоддий активлар бўйича амортизация ҳисоблаш усуллари
Номоддий активлар бўйича амортизация қуйидаги усуллардан бирини қўллаш орқали ҳисобланиши мумкин:
- амортизацияни тенг маромли (тўғри чизиқли) ҳисоблаш;
- бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда амортизацияни ҳисоблаш (ишлаб чиқариш усули).
- икки баравар амортизация меъёри билан қолдиқни камайтириш усули;
- йиллар суммаси усули (кумулятив усул).
Номоддий активлардан интенсив фойдаланилганда, шунингдек илмий-техникавий жараённинг катта таъсирида номоддий активлар амортизацияси икки баравар амортизация меъёри билан қолдиқни камайтириш усули ва йиллар йиғиндиси усули (кумулятив усул) да ҳисобланадиган жадаллаштирилган амортизация йўли билан ифодаланади.
Ҳисобот йили давомида номоддий активлар бўйича амортизация ажратмалари қўлланиладиган ҳисоблаш усулидан қатъи назар (амортизацияни ҳисоблашнинг ишлаб чиқариш усулидан ташқари), йиллик сумманинг 1/12 миқдорида ҳар ойда ҳисобланади.
Номоддий активлар бўйича амортизация ҳисоблаш усуллардан фойдаланиш тартиби асосий воситаларга амортизация ҳисоблаш усуллари билан бир хилда бўлади.
Амортизация ҳисоблашнинг у ёки бу усулини танлаш билан номоддий активларни бошланғич (қайта тиклаш) қиймати ва жамғарилган амортизация суммаси ўртасидаги фарқни ўзида ифодалайдиган номоддий активларнинг қолдиқ қиймати миқдорини тартибга солиш мумкин. Шунинг учун корхона тегишли қарор қабул қилишда амортизация ҳисоблашнинг у ёки бу усулини танлашнинг ижобий ва салбий оқибатларини ўйлаб кўриши лозим.
Солиқ солиш мақсадида номоддий активларга амортизация ҳисоблаш Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодексида назарда тутилган тартибда амалга оширилади.
Номоддий активларни ҳисобот йили давомида бухгалтерия ҳисобига қабул қилиш ҳолларида амортизациянинг йиллик суммаси бўлиб мазкур номоддий активлар бухгалтерия ҳисобига қабул қилинган ойдан кейинги ойнинг дастлабки санасидан йиллик молиявий ҳисоботларнинг ҳисобот санасигача аниқланган сумма ҳисобланади.
Мавсумий тусдаги ишлаб чиқариш корхоналарида фойдаланиладиган номоддий активлар бўйича амортизация ажратмаларининг йиллик суммаси ҳисобот йилида корхона томонидан номоддий активлардан фойдаланиш даври мобайнида бир маромда ҳисобот йилида ҳисобланади.
Номоддий активларнинг ҳар хил турларига (гуруҳларига) нисбатан амортизацияни ҳисоблашнинг турли усуллари қўлланилади. Бунда бир турдаги номоддий активлар бўйича (гуруҳи, тури ва бошқалар бўйича) фақат битта усул қўлланилади. Қўлланиладиган амортизацияни ҳисоблаш усули ва номоддий активнинг фойдали хизмат муддатини қайта кўриб чиқиш мумкинлиги корхонанинг ҳисоб сиёсатида мажбурий равишда 1-сон БҲМС да белгиланган тартибда акс эттирилади.
Агар номоддий активлардан фойдаланишдан кутилаётган иқтисодий нафда сезиларли даражада ўзгариш юз берса, амортизация ҳисоблаш усули, агар юзага келган ҳолатлар амортизация усулининг ўзгартирилишини оқласа, ўзгараётган тенденцияни акс эттирадиган тарзда ўзгартирилиши мумкин. Бундай ўзгариш ҳисоб сиёсатида акс эттирилиши лозим. Бунда молиявий ҳисоботга тушунтириш хатида мазкур ўзгариш сабаблари ва уларнинг иқтисодий самараси очиб берилиши зарур.